Hoạt cảnh cô giáo giới thiệu chiến công xưa cho các em học sinh trước tượng đài Cảm Tử

Vở tuồng Dấu thiêng Hà Nội - Cho những gì còn mãi của Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam không chỉ là chương trình nghệ thuật đặc biệt chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2-9 và 71 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2025), mà còn là minh chứng sống động cho khả năng vượt lên các niêm luật bác học của tuồng, tìm kiếm tiếng nói mới trong dòng chảy lịch sử đương đại. Với đề tài lịch sử cách mạng, vở tuồng không chỉ tri ân quá khứ mà còn khẳng định: nghệ thuật tuồng hoàn toàn có thể chinh phục được cả khán giả trẻ đương đại.

Dấu thiêng Hà Nội - Cho những gì còn mãi do tác giả Lê Công Phượng viết kịch bản, được NSND Lê Tiến Thọ biên tập, chỉnh lý và dàn dựng, với sự tham gia biểu diễn của Đoàn Nghệ thuật Tuồng. Tác phẩm tập trung khắc họa giai đoạn lịch sử hào hùng trong 60 ngày đêm khói lửa của quân và dân Thủ đô Hà Nội, từ tháng 12 năm 1946 đến đầu năm 1947. Tác phẩm đã làm nổi bật tinh thần “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” của thế hệ thanh niên, sinh viên Thủ đô, sẵn sàng lên đường bảo vệ Tổ quốc theo Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến năm 1946 của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bằng ngôn ngữ tuồng, vở diễn tái hiện khí phách hào hùng ngàn năm lịch sử của Thăng Long - Hà Nội.

Tuy nhiên, việc đưa đề tài hiện đại, đặc biệt là cuộc kháng chiến cách mạng, lên sân khấu tuồng là một thách thức lớn. Tuồng vốn là loại hình nghệ thuật bác học với niêm luật chặt chẽ và tính khoa trương cao. Sự giao thoa giữa tính ước lệ cổ điển và yêu cầu chân thực của lịch sử hiện đại đòi hỏi sự can thiệp sáng tạo mạnh mẽ từ đạo diễn và ê-kíp. Theo tác giả Lê Công Phượng, tác phẩm đã giải được bài toán khó của sân khấu tuồng, chứng minh tuồng không chỉ nói chuyện “xưa” mà còn là tiếng nói mãnh liệt của những vấn đề hiện đại bằng cách không tập trung khai thác những trận chiến ác liệt một cách trực diện, mà đi sâu lột tả tinh thần yêu nước, sự sáng suốt, mưu trí và dũng cảm của các tầng lớp xã hội.

Vở diễn là lời tri ân sâu sắc đến thế hệ đi trước

Điểm sáng nổi bật về nội dung chính là việc tập trung khắc họa vai trò của giai cấp tư sản và tầng lớp trí thức trong buổi đầu cách mạng. Sự lựa chọn này không chỉ làm phong phú hình tượng người anh hùng trên sân khấu mà còn khẳng định tính toàn dân của cuộc kháng chiến.

Khán giả ấn tượng sâu sắc với hình tượng những trí thức yêu nước như nhân vật Lan, sinh viên văn khoa, con gái nhà tư sản (do nghệ sĩ Thanh Phương đóng), sẵn sàng từ bỏ cuộc sống giàu sang để đi theo cách mạng. Nhân vật sinh viên Lê Dũng (NSƯT Vũ Linh thủ vai) tiếp nối truyền thống gia đình, tình nguyện tham gia kháng chiến. Việc khắc họa nhân vật như Lan hay Lê Dũng đã giúp phá vỡ hình tượng anh hùng ước lệ truyền thống của tuồng, đưa hình tượng người chiến sĩ cách mạng trở nên gần gũi, đời thường hơn với khán giả đương đại.

Bên cạnh giá trị lịch sử, tác phẩm còn mang một thông điệp nhân văn sâu sắc. Vở diễn là sự tri ân thế hệ đi trước đã chiến đấu, hy sinh bảo vệ Tổ quốc, đồng thời góp phần giáo dục thế hệ trẻ về những đóng góp công sức, xương máu của các thế hệ cha ông. Thủ pháp nghệ thuật kết nối từ hiện tại ngược về quá khứ qua hoạt cảnh mở màn cô giáo giới thiệu chiến công của các anh hùng, liệt sĩ trước tượng đài Cảm Tử cho các cháu học sinh cũng hàm chứa sự kết nối thế hệ sâu sắc, làm tăng tính thời sự và tính giáo dục cho vở diễn.

Nhiều tài năng trẻ đã để lại dấu ấn đậm nét trong vở diễn

Thành công về mặt nghệ thuật và thẩm mỹ của vở tuồng hiện đại này gắn liền với bàn tay tài hoa của đạo diễn, NSND Lê Tiến Thọ - người đã tham gia cả vai trò biên tập và chỉnh lý kịch bản. NSND Lê Tiến Thọ đã kết hợp nhuần nhị giữa tình ca với anh hùng ca đậm chất Hà Nội, nhấn mạnh chất tuồng cốt lõi thông qua phần hát. Các làn điệu tuồng đặc sắc như nam ai, nam xuân, hát nam và hát khách được cài đặt tinh tế để khai thác chiều sâu nội tâm nhân vật khi than thở, giãi bày tâm sự hay phẫn nộ. Lối vận dụng bài bản truyền thống để thể hiện nội tâm nhân vật đã giữ vững được nền tảng nghệ thuật bác học của tuồng. NSND Lê Tiến Thọ chia sẻ: “Hình ảnh những con người cầm bom ba càng chống lại xe tăng địch chính là âm hưởng mà chúng tôi muốn gửi gắm vào tác phẩm. Những trò diễn đó cũng là ý đồ để phát huy được tính cách của nhân vật, hành động của nhân vật và mục đích của nhân vật; gắn kết nghệ thuật với đề tài, thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm”.

Sự đổi mới về âm nhạc là bước tiến quan trọng. Nếu trước kia tuồng chỉ có bài bản đệm theo lối hát truyền thống, thì lần này, tác phẩm đã táo bạo bổ sung nhạc nền mới. Lớp nhạc nền này có tiết tấu và giai điệu hiện đại hơn, làm tăng sức truyền cảm, mô tả tâm lý nhân vật và không khí chiến trận nhưng vẫn giữ được “chất tuồng” cốt lõi.

Đạo diễn đã vận dụng vũ đạo tuồng một cách tinh tế, mang tính cách điệu nhưng vừa phải, thận trọng không đưa lối diễn quá khoa trương để tránh sự khiên cưỡng khi thể hiện hình tượng người chiến sĩ hiện đại. Thay vào đó, đạo diễn chủ động đưa múa dân gian và múa hiện đại vào một vài lớp diễn đặc thù, như cảnh ở xưởng đúc đồng hay dinh thự quan Tây, tạo nên sự sáng tạo hợp lý và phá vỡ sự cứng nhắc của niêm luật tuồng truyền thống.

Về thiết kế sân khấu, họa sĩ NSƯT Nguyễn Hoàng Phong đã xử lý trang trí kết hợp tĩnh và động hiệu quả, thay thế màn đường truyền thống bằng hai tấm tường thành Hà Nội thời khói lửa rất khéo léo. Sự thay đổi này là một phá cách táo bạo về ước lệ sân khấu tuồng, giúp mạch kịch sân khấu liên tục, mà không cần tắt đèn chuyển cảnh. Thủ pháp ánh sáng này đã tạo nên sự cuốn hút, hấp dẫn và giúp khán giả như được sống trong thời kỳ lịch sử đó.

Bên cạnh đó, Đoàn Nghệ thuật Tuồng cũng chủ động đổi mới, áp dụng công nghệ hiện đại, tạo nên một chương trình nghệ thuật đặc biệt, được đổi mới đầy sáng tạo. Theo Bùi Yến Linh - Trưởng nhóm Marketing - Truyền thông, Đoàn đã hợp tác cùng công ty Breezing mang đến trải nghiệm tổ chức chuyên nghiệp, hiệu quả thông qua các giải pháp quản lý sự kiện thông minh, hỗ trợ đắc lực từ khâu bán vé, tương tác khán giả trên Fanpage, đến tối ưu hóa mọi công đoạn hậu trường. Đông đảo khán giả tương tác, tham gia chương trình đã khẳng định công nghệ hiện đại là phương tiện quan trọng giúp nghệ thuật tuồng truyền thống tiếp cận hiệu quả với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Dấu thiêng Hà Nội là minh chứng sống động cho hướng đi mới hiệu quả của nghệ thuật tuồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Buổi tổng duyệt ngày 25-9-2025 tại Rạp Hồng Hà đã thu hút số lượng khán giả kỷ lục. Theo thống kê của Nhà hát, đã có 1.389 lượt truy cập trên Fanpage và 1.032 đơn đăng ký tham dự trực tuyến. Trong khi Rạp Hồng Hà chỉ có sức chứa gần 400 ghế, số lượng khán giả thực tế đến xem đã vượt mốc 430 người, gây nên tình trạng quá tải. Điều ấn tượng là nhiều khán giả yêu tuồng, bất chấp việc không có ghế ngồi, vẫn kiên nhẫn đứng từ đầu đến cuối vở diễn, thể hiện một tình yêu và sự trân trọng đặc biệt dành cho nghệ thuật tuồng truyền thống. Có thể thấy, chiến lược làm mới nghệ thuật tuồng của Đoàn đã từng bước thành công trong việc tạo ra một lớp khán giả mới, đặc biệt là khán giả trẻ.

Đoàn nghệ thuật Tuồng thuộc Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam đã có một đêm diễn đong đầy cảm xúc. Các ngôi sao kỳ cựu của đoàn như NSƯT Lộc Huyền, NSƯT Kiều Oanh, NSƯT Đỗ Quyên, NSƯT Vũ Linh… vẫn vững vàng tỏa sáng. Bên cạnh đó, các tài năng trẻ đã phát lộ, như nghệ sĩ Thanh Phương đóng vai Lan (sinh viên văn khoa) được nhà viết kịch Lê Quý Hiền đánh giá xuất sắc. Chia sẻ với Văn hóa Nghệ thuật, nghệ sĩ trẻ Thanh Phương cho biết: “nhân vật Lan nhận được sự đồng cảm từ phía khán giả vì Lan không chỉ là hình ảnh đại diện cho tầng lớp tri thức sinh ra trong gia đình tư sản mà còn là minh chứng cho một trái tim không chịu an phận trước thời cuộc. Dù cuộc sống đủ đầy, cô đã dũng cảm từ bỏ sự bình yên cá nhân, bởi lẽ trong cô luôn cháy bỏng một niềm tin vào hòa bình. Chứng kiến cảnh đồng bào chìm trong đạn bom, Lan đã dám xông pha vào lửa đạn, sẵn sàng hi sinh cho lý tưởng cao đẹp. Chính tinh thần quật cường và sự dấn thân vô điều kiện này đã biến Lan thành nguồn cảm hứng mãnh liệt, dễ lay động trái tim khán giả”.

Vở tuồng Dấu thiêng Hà Nội có vị thế quan trọng trong việc định hướng văn hóa nghệ thuật quốc gia. Tác phẩm này là một trong 35 tác phẩm văn hóa nghệ thuật và là kịch bản tuồng duy nhất được nghiệm thu tại Cuộc vận động sáng tác với chủ đề Sống mãi với thời gian do Bộ VHTTDL đầu tư và tuyển chọn. Điều này khẳng định chất lượng nghệ thuật và sự phù hợp của tác phẩm với mục tiêu truyền tải thông điệp lịch sử, nhân văn sâu sắc.

Phó Giám đốc Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam - Hoàng Văn Long nhấn mạnh, vở diễn này mang đề tài đương đại, không phải là “mảnh đất thuận lợi” đối với nghệ thuật tuồng, song đây lại là cơ hội để nghệ thuật tuồng tìm ra những hướng đi mới. Sân khấu tuồng rất cần những tác phẩm hay, hấp dẫn đi thẳng vào đề tài hiện đại như Dấu thiêng Hà Nội để giúp khán giả thấy rằng nghệ thuật tuồng không hề xa vời mà vẫn có thể hòa quyện với đời sống hiện đại.

Thành công của vở diễn là minh chứng khẳng định nghệ thuật tuồng hoàn toàn có thể tìm lại sức sống, thu hút và chinh phục được khán giả đương đại, nếu biết cách kết hợp mang tính đột phá: giao thoa giữa truyền thống lịch sử với thế hệ trẻ, giữa nghệ thuật tuồng cổ truyền và thể tài hiện đại. Chính sự kết hợp mang tính đột phá này đã tạo nên sức sống mới cho nghệ thuật tuồng ngày nay. Thành công này không chỉ là của riêng vở diễn, mà còn là một bản lề quan trọng, định hình hướng đi mới hiệu quả hơn cho việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử dân tộc, khơi dậy niềm tự hào và lý tưởng sống cao đẹp trong lòng công chúng hôm nay và mai sau.

LIÊN HƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 623, tháng 10-2025