Nằm trong chuỗi các hoạt động của Ngày hội VHTTDL các dân tộc vùng Tây Nguyên lần thứ I tại tỉnh Kon Tum năm 2023, các nghệ nhân tỉnh Kon Tum đã tái hiện lễ mở cửa kho lúa của dân tộc Rơ Măm.

Kon Tum là nơi sinh sống của 7 dân tộc thiểu số bao gồm: Ba Na, Xơ Đăng, Gia Rai, Giẻ Triêng, Brâu, Hrê, và Rơ Măm. Trong đó người Rơ Măm hiện là 1 trong 5 dân tộc ít người nhất cả nước với 178 hộ và 526 khẩu. Họ sinh sống tập trung tại làng Le, xã Mô Rai, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum.

Một số hình ảnh trong nghi thức cúng mở kho lúa

Hằng năm, vào tháng 12 dương lịch, khi công việc thu hoạch lúa rẫy đã xong, khi hạt lúa đã được đem về cất trong kho, người Rơ Măm tổ chức lễ mở cửa kho lúa. Đây là một trong những lễ hội lớn nhất đánh dấu sự kết thúc của một chu kỳ sản xuất lúa rẫy.

Theo quan niệm của người Rơ Măm nếu đưa lúa ra ngoài kho mà không cúng báo thần lúa, thần kho thì sẽ bị thần quở phạt. Chính vì vậy, mở cửa kho lúa là một nghi thức quan trọng và bắt buộc trước khi người Rơ Măm gùi lúa về nhà.

Lễ mở cửa kho lúa được chia làm 2 phần. Phần thứ nhất là nghi thức cúng mở cửa kho lúa của từng gia đình; phần thứ 2 là lễ cúng diễn ra tại nhà rông. Để tiến hành lễ thức mở cửa kho lúa, ông bà chủ nhà chuẩn bị 1 cành lá xanh tươi tốt, một quả trứng gà và 1 ghè rượu đi đến kho lúa. Đến nơi, chủ nhà cài cành lá vào cửa kho lúa và cầu thang, ngụ ý mong cho cây lúa tốt tươi, mùa màng bội thu rồi mở cửa kho để người phụ nữ lấy những gùi lúa đầu tiên. Tiếp đến, ông tiến hành nghi thức cúng và khẩn cầu thần linh: "Hôm nay gia đình làm lễ Mở cửa kho lúa, chúng tôi đem gà, trứng gà, rượu ghè làm lễ vật mời Yàng trời, Yàng sông cùng chung vui và chứng kiến cho gia đình được mang lúa về nhà, xin cho lúa trong kho đầy mãi, không bị chuột bọ phá hỏng".

Khi các gia đình đã đồng loạt mở cửa kho lúa, dân làng tập trung tại nhà rông để tiến hành nghi thức chung của cộng đồng. Trong không khí linh thiêng, phụ nữ mang cối, chày và gùi lúa ra sân để giã gạo. Âm thanh sôi động của bài chiêng Trum (bài chiêng đâm trâu) hòa với nhịp xoang uyển chuyển của các cô gái Rơ Măm càng tăng thêm không khí vui tươi, nhộn nhịp của lễ hội.

Theo phong tục, Già làng báo cáo với trời đất, thần linh về việc sản xuất nông nghiệp của bà con trong thôn làng, đồng thời cầu xin trời đất và thần linh giúp cho vụ mùa sau được mưa thuận gió hòa, cây trồng không bị dịch bệnh, thú rừng không phá hoại mùa màng. Sau những lời khấn, mời gọi thần linh về chứng giám và phù hộ, già làng ném gạo vào con vật hiến sinh sau đó chia gạo cho dân làng. Khi đã nhận được gạo, họ đồng loạt ném về phía con trâu, với ngụ ý cho trâu ăn đồng thời mong con vật hiến sinh sẽ đem hết xui xẻo đi và mang lại may mắn cho gia đình, cộng đồng làng.

Theo nhịp trống, tiếng cồng, các cô gái nối tay nhau thành vòng xoang. Theo thông lệ, trước khi đâm trâu già làng thực hiện những nghi thức tâm linh đồng thời cầu khấn thần linh: "Ơi yang trời, yang đất, yang sông, hôm nay dân làng chúng tôi cúng con trâu làm lễ mở cửa kho lúa, xin thần linh phù hộ cho dân làng được mạnh khỏe, ăn đủ trong năm, đi rừng, đi rẫy gặp trâu, gặp dê không phải kiêng cữ nữa, xin mời yang về ăn uống với chúng tôi".

Chủ lễ dùng con dao của làng đâm làm phép trước, sau đó những thanh niên khỏe mạnh tiến hành hạ trâu làm thịt cúng thần linh và chia cho dân làng cùng chung vui trong lễ hội.

Dân làng vui mừng khi lễ cúng thành công

Khi ghè rượu và các món ăn đã chuẩn bị đầy đủ, già làng mời dân làng đến uống rượu. Già làng lấy nước được các thiếu nữ gùi về từ giọt nước đầu làng rưới lên đầu từng người. Theo quan niệm, ai nhận được những giọt nước này sẽ được nhận cả những điều may mắn và tốt đẹp. Chính vì vậy, từ già làng đến con trẻ đều háo hức đón những dòng nước mát, giọt nước của may mắn, mạnh khỏe và yên vui.

Trong không khí tưng bừng của ngày lễ cùng với hương thơm nồng nàn của men rượu cần, các thành viên trong làng chúc nhau những điều tốt lành, chia sẻ với nhau về kinh nghiệm sản xuất, những khó nhọc, gian khổ trong cuộc sống, mời nhau cùng uống rượu. Đặc biệt, trong ngày lễ, khách từ các làng lân cận hay khách phương xa khi tham dự đều được dân làng Rơ Măm tiếp đón ân cần như các thành viên trong cộng đồng làng.  

Lễ hội Mở cửa kho lúa là lễ hội quan trọng và lớn nhất của người Rơ Măm với nhiều lễ thức linh thiêng. Lễ hội có ý nghĩa tôn vinh những hạt lúa của giàng ban cho dân làng và tập tục cúng giàng, cúng các thần linh để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Cộng đồng coi đây là sự tồn tại không thể thiếu được trong đời sống tâm linh của đời người.

HỒNG VÂN - Ảnh: TUẤN MINH