80 năm - một hành trình đầy tự hào của các thế hệ làm công tác quản lý báo chí, từ những ngày đầu thành lập Bộ Thông tin và Tuyên truyền (1945) đến Cục Báo chí (Bộ VHTTDL) ngày nay. Họ chính là “những người gác cổng thông tin” thầm lặng, góp phần xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại. Nhìn lại chặng đường đầy biến động nhưng cũng vô cùng vinh quang, bài viết không chỉ tôn vinh những đóng góp lớn lao trong quá khứ mà còn khẳng định quyết tâm của thế hệ hôm nay trong việc đổi mới, sáng tạo, tiếp tục hoàn thành sứ mệnh cao cả của Cục Báo chí trong thời kỳ kỷ nguyên số.

Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng; Thứ trưởng Thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình; Thứ trưởng Bộ VHTTDL Phan Tâm chụp ảnh lưu niệm cùng tập thể lãnh đạo và cán bộ Cục Báo chí - Ảnh: Nam Nguyễn

Những mốc son quan trọng

Tiền thân của Cục Báo chí ngày nay là một bộ phận thuộc Bộ Thông tin, Tuyên truyền, được thành lập ngày 28-8-1945, do đồng chí Trần Huy Liệu làm Bộ trưởng. Ngày 13-5-1946, Nha Tổng Giám đốc thông tin, tuyên truyền ra đời, với chức năng “thu thập và truyền bá các tin tức trong nước”, đánh dấu sự ra đời của cơ quan quản lý nhà nước về thông tin báo chí. Ngày 27-11-1946, Sắc lệnh số 224/SL của Chủ tịch Chính phủ thay đổi tên thành Nha Thông tin. Ngày 10-7-1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành Sắc lệnh số 38 sáp nhập Nha Thông tin thuộc Bộ Nội vụ vào Thủ tướng Phủ. Ngày 24-2-1952, Sắc lệnh số 83 của Chủ tịch nước hợp nhất Nha thông tin thuộc Thủ tướng Phủ và Vụ Văn học, Nghệ thuật thuộc Bộ Giáo dục thành Nha Tuyên truyền và Văn nghệ thuộc Thủ tướng Phủ. Sau khi cuộc kháng chiến thắng lợi, Hội đồng Chính phủ họp kỳ trung tuần tháng 8-1954, quyết định lập Bộ Tuyên truyền.

Ngày 20-5-1955, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khóa thứ V đã thông qua việc đổi tên Bộ Tuyên truyền thành Bộ Văn hóa. Ngày 11-10-1965, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quyết định phê chuẩn thành lập một cơ quan trực thuộc Hội đồng Chính phủ lấy tên là Tổng cục Thông tin. Ngày 13-7-1977, hợp nhất Tổng cục Thông tin và Bộ Văn hóa thành Bộ Văn hóa và Thông tin. Ngày 28-7-1978, Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Thông tin ký quyết định số 118/VHTT-QĐ hợp nhất chức năng, nhiệm vụ và tổ chức của Cục Xuất bản và Cục Báo chí. Ngày 14-6-1981, tách Bộ Văn hóa và Thông tin thành Bộ Văn hóa và Bộ Thông tin. Cục Xuất bản và Báo chí thuộc Bộ Văn hóa.

Ngày 16-2-1986 thành lập Bộ Thông tin trên cơ sở giải thể Ủy ban Phát thanh và Truyền hình và tách các bộ phận quản lý xuất bản, báo chí, thông tin, cổ động, triển lãm của Bộ Văn hóa. Năm 1988, Vụ Báo chí thuộc Bộ Thông tin. Ngày 31-3-1990, thành lập Bộ Văn hóa - Thông tin - Thể thao và Du lịch (VH-TT-TT&DL). Vụ Báo chí thuộc Bộ VH-TT-TT&DL. Ngày 30-9-1992, Bộ VH-TT-TT&DL đổi tên thành Bộ Văn hóa - Thông tin. Vụ Báo chí thuộc Bộ Văn hóa - Thông tin.

Mốc son quan trọng là, ngày 16-7-2003, Bộ trưởng Bộ VH-TT Phạm Quang Nghị ký quyết định số 22/2003/QĐ-VHTT thành lập Cục Báo chí. Ngày 27-7-2007, thành lập Bộ Thông tin và Truyền thông trên cơ sở Bộ Bưu chính, Viễn thông và Cục Báo chí, Cục Xuất bản thuộc Bộ VH-TT. Ngày 28-2-2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 43/2025/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ VHTTDL, theo đó, sau 18 năm trực thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông, Cục Báo chí trở về ngôi nhà Bộ VHTTDL.

80 năm qua, Cục Báo chí và các cơ quan tiền thân của mình bị nhập, tách, đổi tên Bộ, chuyển Bộ tổng cộng 18 lần, trong đó thời gian cơ quan quản lý nhà nước về báo chí hoạt động ổn định, không bị tách, nhập, đổi tên, dài nhất là 18 năm.

Sự ra đời của Cục Báo chí đánh dấu bước trưởng thành về quy mô tổ chức, bộ máy, nhân sự của cơ quan quản lý nhà nước về báo chí, thể hiện tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo Bộ VH-TT thời kỳ này. Quá trình 22 năm qua, cơ cấu tổ chức của Cục có chia tách thành nhiều đơn vị khác nhau, nhưng dần được hoàn thiện; phạm vi, đối tượng quản lý, chức năng và nhiệm vụ của Cục được mở rộng hơn, với nhiều trọng trách mới, quan trọng hơn, thể hiện sự tin tưởng và ghi nhận của lãnh đạo Đảng, Nhà nước cùng các thế hệ lãnh đạo Bộ qua các thời kỳ.

Những đóng góp cho sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam

Quá trình hình thành và phát triển, báo chí tuyên truyền luôn là lĩnh vực có vai trò quan trọng trong công tác tư tưởng, vận động, tập hợp lực lượng quần chúng tham gia cách mạng, tổ chức các phong trào cách mạng, nên tổ chức bộ máy, nhân sự làm công tác quản lý báo chí tuyên truyền được quan tâm ở vị trí đặc biệt quan trọng.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, báo chí thực sự là một vũ khí tinh thần sắc bén, góp phần khơi dậy lòng yêu nước nồng nàn, hun đúc ý chí đấu tranh kiên cường và xây dựng niềm tin mãnh liệt vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng. Lực lượng báo chí cách mạng đã hòa mình vào thực tiễn chiến đấu, “lấy bút làm gươm”, trở thành những “chiến sĩ trên mặt trận văn hóa - tư tưởng”, kịp thời phản ánh ý chí kiên cường, lòng dũng cảm và niềm tin vào thắng lợi. Các thế hệ những người làm báo chí, quản lý báo chí đã đi cùng với đất nước trong các cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ quốc, trong công cuộc xây dựng đất nước, trong sự nghiệp Đổi mới. Thế hệ sau nối tiếp thế hệ trước, hàng ngàn nhà báo đã hy sinh, hoặc đã để lại một phần cơ thể của mình trên các chiến trường. Truyền thống, văn hóa của những chiến sĩ “gác cổng thông tin” được lưu truyền qua các thế hệ, để từ đó mỗi thế hệ đều đã viết nên câu chuyện của mình, đã đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp báo chí và cho cách mạng Việt Nam.

Bước sang thời kỳ đổi mới toàn diện ở Việt Nam, hệ thống quan điểm của Đảng lãnh đạo về báo chí ngày càng được hoàn thiện theo phương châm “ phát triển gắn liền với quản lý báo chí”, “phát triển phải đi đôi với quản lý báo chí”.

Năm 2016, Luật Báo chí sửa đổi được Quốc hội thông qua, mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử báo chí nước nhà. Luật Báo chí 2016 đã kế thừa Luật về chế độ báo chí số 100-SL/L.002 ngày 20-5-1957, Luật Báo chí 1989 được sửa đổi bổ sung năm 1999; tiếp thu các quy định trong quá khứ, bổ sung các quy định mới về cơ chế chính sách để phát triển báo chí, phát huy quyền tự do ngôn luận trên báo chí của người dân, đảm bảo mục tiêu phát triển và quản lý tốt; đã xác định rõ tính chất xã hội chủ nghĩa của chế độ báo chí với sự kế thừa liên tục của chế độ báo chí cách mạng, đồng thời phản ánh những thay đổi trong đời sống kinh tế, xã hội của Việt Nam giai đoạn hiện nay, hướng tới xây dựng cương lĩnh cho báo chí cách mạng Việt Nam những năm tiếp theo.

Công tác xây dựng chính sách, pháp luật được đặc biệt quan tâm, tạo nền móng hành lang pháp lý quan trọng cho sự phát triển của báo chí qua các thời kỳ. Từ năm 1945 đến nay, đã có 356 văn bản quy phạm pháp luật về báo chí hoặc liên quan lĩnh vực báo chí được ban hành, do cơ quan quản lý nhà nước về báo chí tham mưu xây dựng hoặc tham gia xây dựng (7 sắc lệnh; 16 luật; 4 Pháp lệnh; 3 Chiến lược; 48 Nghị định; 214 quyết định; 64 Thông tư); tham gia xây dựng hàng trăm văn bản chỉ đạo của Đảng về công tác báo chí.

Đặc biệt, từ năm 2003 đến nay, Cục Báo chí đã chủ trì, tham gia xây dựng, ban hành 113 văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản khác (5,7 văn bản/ năm), gồm: 13 Luật, 23 nghị định, 40 Quyết định, 34 Thông tư, 3 Chiến lược. Điển hình là các văn bản như Luật Báo chí 2016; Nghị định quy định chi tiết về việc phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí của các cơ quan hành chính nhà nước; Nghị định quy định về chế độ nhuận bút trong lĩnh vực báo chí, xuất bản; Nghị định quy định về lưu chiểu điện tử đối với loại hình báo nói, báo hình và báo điện tử độc lập với các cơ quan báo chí; Nghị định quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực báo chí, xuất bản; Chiến lược phát triển thông tin quốc gia đến 2025, tầm nhìn 2030; Chiến lược chuyển đổi số báo chí; Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến 2025…

Công tác quản lý nhà nước về báo chí đã góp phần quan trọng làm thay đổi diện mạo báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Báo chí góp phần quan trọng tạo sự đồng thuận xã hội, là mạch dẫn tri thức, kết nối niềm tin, góp phần xây dựng, phát triển toàn diện con người và văn hóa Việt Nam; chuyển tải ra thế giới những thông tin sinh động, đa chiều về đất nước, con người Việt Nam ổn định, thân thiện, năng động và giàu tiềm năng phát triển, tạo động lực phát triển kinh tế, xã hội đất nước.

 Lần đầu tiên cơ quan quản lý nhà nước về báo chí tham mưu Chính phủ ban hành một chiến lược về chuyển đổi số báo chí, mở ra hướng phát triển mới, tạo cơ hội cho báo chí bứt phá vươn lên, chiếm lĩnh không gian mới; đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, giữ vững chủ quyền thông tin trên không gian mạng; tạo nguồn thu mới; thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp nội dung số.

Đã có hàng chục ngàn nhà báo được theo học các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ, đào tạo lại do cơ quan quản lý nhà nước tổ chức ở trong nước và học ngắn ngày tại nước ngoài, tạo cơ hội cho các phóng viên, biên tập viên được tiếp cận các kỹ năng viết báo, ảnh báo chí, báo điện tử, thiết kế, trình bày báo, xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ đa phương tiện, mô hình phát triển kinh tế báo chí theo phương pháp làm báo hiện đại, đặc biệt là về chuyển đổi số báo chí, thúc đẩy nhanh sự phát triển của báo chí Việt Nam theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại.

 Bên cạnh đó, việc chấn chỉnh, xử lý sai phạm trong hoạt động báo chí được tăng cường, nhất là đối với những sai phạm liên quan việc thực hiện không đúng tôn chỉ, mục đích, thông tin sai sự thật; tình trạng “báo hóa” các tạp chí điện tử, trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội “núp bóng” hoạt động như cơ quan báo chí đã từng bước được khắc phục. Hoạt động cung cấp thông tin và quản lý thông tin báo chí tạo ra những chuyển biến tích cực, hiệu quả trong công tác thông tin tuyên truyền. Công tác chỉ đạo, quản lý hoạt động báo chí đạt nhiều chuyển biến tích cực quan trọng, có sự nhất quán theo phương châm chủ động, kịp thời, hiệu quả, thuyết phục, nhất là đối với các vấn đề quan trọng, phức tạp, nhạy cảm. Các cơ quan thông tấn, báo chí tuyên truyền tích cực, có hiệu quả các sự kiện lớn của đất nước, như: đưa Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX, X, XI, XII, XIII vào cuộc sống, tuyên truyền các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XI, XII, XIII, XIV, XV và bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp. Tuyên truyền cổ vũ ý chí quyết tâm và lập trường nhất quán của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân đối với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc; tuyên truyền xây dựng văn hóa, con người Việt Nam, nâng cao đời sống tinh thần cho toàn dân, nhất là đồng bào các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn; định hướng quản lý, nhắc nhở, làm tăng thêm nhiệt huyết để báo chí thực hiện tốt sứ mệnh báo chí cách mạng, phản ánh trung thực dòng chảy chính, tích cực của xã hội; tăng cường công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc; chủ động, tích cực đấu tranh phản bác thông tin xấu, độc, lan tỏa năng lượng tích cực. Đẩy mạnh, đổi mới công tác tổ chức thông tin cho báo chí, thay đổi nhận thức, cách làm mới trong truyền thông chính sách; nghiên cứu, đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có chính sách hỗ trợ kinh tế báo chí để báo chí có thêm nguồn lực thực hiện nhiệm vụ chính trị, phát triển lành mạnh.

Công tác thông tin, tuyên truyền về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch tiếp tục được tăng cường với nhiều hình thức, nội dung thông tin phong phú, làm nổi bật thành quả toàn diện của đất nước. Báo chí đã tích cực đưa hình ảnh về đất nước, con người Việt Nam thân thiện, năng động, giàu tiềm năng ra quốc tế; về đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, vì hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đa phương hóa, đa dạng hóa, hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng và hiệu quả; về năng lực, vị thế, uy tín quốc tế không ngừng được nâng cao của Việt Nam.

Thực hiện chủ trương của Đảng, Cục Báo chí là đơn vị chủ trì đã tham mưu Bộ TTTT trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 362/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025. Quy hoạch báo chí đã thể chế hóa quan điểm phát triển của Đảng qua các thời kỳ về xây dựng mô hình cơ quan báo chí tinh gọn, hiệu quả, tập trung cho cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện làm nòng cốt, có vai trò định hướng dư luận xã hội; sắp xếp cơ quan báo chí gắn với đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý báo chí, trách nhiệm lãnh đạo, quản lý báo chí của các cấp ủy Đảng, chính quyền, nhất là người đứng đầu cơ quan chủ quản và cơ quan báo chí.

 Lần đầu tiên cụm từ “khát vọng Việt Nam” được đưa vào văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII. Trong đó, báo chí, truyền thông có nhiệm vụ “khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”. Trên cơ sở đường lối đổi mới của Đảng, báo chí đã khẳng định vai trò giữ nhịp định hướng thông tin, tập hợp sự đồng thuận trong công luận và đưa ra giải pháp giải quyết tốt những vấn đề lớn của đất nước, của địa phương, của ngành; vai trò giám sát, phản biện xã hội, đấu tranh phòng chống tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực được phát huy.

Những trọng trách mới

Thành tựu từ quá khứ khích lệ lòng tự hào của các thế hệ kế thừa của Cục Báo chí. Nhưng, thành tựu đó cũng là thách thức lớn đối với trách nhiệm và bổn phận của các thế hệ tiếp nối ở Cục Báo chí ngày nay.

Quán triệt tư tưởng chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng: “Báo chí có vai trò như một “Mạch dẫn tri thức - Kết nối niềm tin” giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân; không chỉ truyền tải thông tin, mà còn góp phần hình thành tư duy, định hướng nhận thức, xây dựng sự đồng thuận xã hội, tạo nên sức mạnh tổng hợp để thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ trong sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước”, thế hệ Cục Báo chí hôm nay quyết tâm vượt khó, đổi mới, sáng tạo, bứt phá vươn lên, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước, lãnh đạo Bộ giao phó. Phát huy giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng, gắn báo chí với sứ mệnh lớn của đất nước để thổi bùng khát vọng Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc; tinh gọn hệ thống báo chí; xây dựng mô hình cơ quan báo chí, phát triển kinh tế báo chí; đẩy mạnh truyền thông chính sách; lan tỏa và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, góp phần phát triển toàn diện con người Việt Nam; lan tỏa sâu rộng để định hình các hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị con người Việt Nam.

80 năm qua, các thế hệ làm công tác quản lý báo chí đã liên tục kế thừa quá khứ và mở ra tương lai để tạo thành một dòng chảy liên tục. Truyền thống, văn hóa của Cục Báo chí được bồi đắp, kết tinh từ xương máu và sự cống hiến của lớp lớp cha anh đi trước, để từ đó mỗi thế hệ đều để lại những dấu ấn quan trọng, đều giữ gìn sự đoàn kết, thương yêu, đùm bọc, hỗ trợ nhau trong công tác và trong cuộc sống, đều có được sức mạnh, nghị lực, đi qua mọi thác ghềnh, khó khăn, hoàn thành sứ mệnh của “người gác cổng thông tin”, đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp quản lý nhà nước về báo chí.

Tự hào về chặng đường hào hùng 80 năm hình thành và phát triển của cơ quan quản lý nhà nước về báo chí, thế hệ cán bộ Cục Báo chí hôm nay tin tưởng rằng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, sự tin tưởng của Nhân dân, với sức mạnh được kết tinh từ truyền thống quý báu của lớp lớp cha anh đi trước, Cục Báo chí đã vượt qua và sẽ vượt qua mọi thách thức, khó khăn, đoàn kết, chung sức, đồng lòng, đổi mới sáng tạo, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình trước Đảng, Nhà nước và Nhân dân.

LƯU ĐÌNH PHÚC

Cục trưởng Cục Báo chí

Nguồn: Tạp chí VHNT số 615, tháng 8-2025