Chiều ngày 9-12, tại New Delhi, Ấn Độ (tức 16 giờ 08 - giờ Hà Nội), Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO, diễn ra từ ngày 8 đến 13-12-2025 tại Di sản Văn hóa Thế giới Pháo Đài Đỏ (Ấn Độ), Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 đã thông qua Quyết định số 20.COM 7.a.1 ghi danh di sản Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào các Danh sách di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO, tiếp tục khẳng định vị thế của văn hóa Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL, Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam TS, KTS Hoàng Đạo Cương phát biểu tại kỳ họp

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, ra đời cách đây khoảng 500 năm. Các công đoạn sáng tác mẫu, khắc ván in, làm màu, in tranh đều bằng tay. Mẫu tranh được vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản và khắc trên ván gỗ thị. Sức sống bền bỉ của dòng tranh này nằm ở sự độc đáo trong kỹ thuật và chất liệu mà cộng đồng đã gìn giữ qua nhiều thế hệ:

Chất liệu tự nhiên: Màu sắc của tranh hoàn toàn từ thiên nhiên: màu xanh từ lá chàm, đỏ từ sỏi son, vàng từ hoa hòe, trắng từ bột sò điệp và đen từ tro lá tre, rơm nếp.

Kỹ thuật in khắc gỗ: Các bản khắc gỗ được xem như “báu vật gia truyền”. Tranh được in thủ công trên giấy dó quét hồ điệp, tuân thủ nguyên tắc in màu đỏ trước, rồi đến xanh, vàng, trắng và cuối cùng là nét đen để hoàn thiện.

Chủ đề gần gũi: Tranh phản ánh sinh động đời sống người Việt qua các chủ đề thờ cúng, chúc tụng, sinh hoạt và phong cảnh, gắn liền với dịp Tết Nguyên Đán hay Trung Thu.

Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam đáp ứng các tiêu chí ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp: 1) Tranh dân gian Đông Hồ gắn bó mật thiết với các lễ tiết quan trọng như Tết Nguyên Đán và Tết Trung Thu, cũng như các nghi lễ thờ cúng tổ tiên và thần linh; 2) Số lượng nghệ nhân lành nghề đã giảm mạnh (theo hồ sơ đề cử, chỉ còn vài hộ gia đình duy trì nghề. Số người có tay nghề cao và tâm huyết theo đuổi nghề đã quá ít để duy trì việc truyền dạy và làm tranh, nên nghề cần được bảo vệ khẩn cấp; 3) Kế hoạch bảo vệ đề ra 7 mục tiêu: mở các lớp truyền nghề, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện khả năng tiếp cận nguồn nguyên liệu, và cung cấp thiết bị bảo hộ cho nghệ nhân. Các hoạt động được đề xuất khả thi, phù hợp với mục tiêu và có tính bền vững, đồng thời đặt cộng đồng ở vị trí trung tâm; 4) Hồ sơ cho thấy sự tham gia tích cực của cộng đồng, đặc biệt là các gia đình làm nghề, trong toàn bộ quá trình lập hồ sơ, thông qua các hoạt động kiểm kê và sự kiện công chúng; 5) Di sản đã được đưa vào Danh mục kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, được cập nhật thường xuyên với sự tham gia của cộng đồng.

Theo đó, Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 quyết định ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp và khuyến khích Việt Nam xem xét việc tích hợp di sản này vào hệ thống giáo dục, cả chính quy và phi chính quy, nhằm khuyến khích thế hệ trẻ hiểu và trân trọng tầm quan trọng của việc bảo vệ di sản.

Nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế đang miệt mài bên tác phẩm tranh Đông Hồ

Việc UNESCO ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp có ý nghĩa sâu sắc đối với cộng đồng thực hành và công chúng Việt Nam, khẳng định giá trị lịch sử - nghệ thuật độc đáo của nghề, đồng thời tạo động lực để các nghệ nhân tiếp tục gìn giữ kỹ năng, bí quyết nghề truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một. Bên cạnh đó, việc ghi danh giúp nâng cao nhận thức của xã hội về tầm quan trọng của di sản, thúc đẩy sự quan tâm của thế hệ trẻ và khuyến khích các hoạt động hỗ trợ bảo vệ từ tổ chức đến cộng đồng. Đây còn là cơ hội để quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới, góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc và bảo vệ tính đa dạng của bản sắc văn hóa Việt.

Tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương và Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Mai Sơn đã cam kết thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo vệ giá trị của di sản. Ủy ban Liên chính phủ cũng khuyến khích Việt Nam tích hợp di sản này vào hệ thống giáo dục để thế hệ trẻ thêm hiểu và trân trọng truyền thống.

HỒNG VÂN - Ảnh: Cục Di sản văn hóa