Sáng 11-11 tại Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã diễn ra buổi giao lưu và giới thiệu tiểu thuyết “Trưởng tộc” của PGS, TS Phạm Quang Long, nối tiếp mạch viết về chuyện làng, chuyện "người quê ở phố" của ông. Sự kiện diễn ra trong không khí trang trọng, ấm áp và đầy cảm xúc tri ân, hướng tới kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11.

PGS, TS Phạm Quang Long và nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên trò chuyện về cuốn sách

Sự kiện do Nxb Phụ nữ Việt Nam và Khoa Văn học, Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) tổ chức, với sự tham dự của đông đảo các nhà khoa học và giảng viên, nhà văn, nhà nghiên cứu, gần 300 sinh viên các trường đại học và bạn đọc yêu mến văn chương.

Giám đốc - Tổng Biên tập Nxb Phụ nữ Việt Nam Khúc Thị Hoa Phượng chia sẻ, Trưởng tộc là một cuốn sách đặc biệt, vì đã đưa người đọc trở lại với đề tài nông thôn, nông nghiệp, nông dân Việt Nam - đề tài đang dần vắng bóng trong văn đàn hiện nay. Đặc biệt, đề tài này được PGS, TS Phạm Quang Long chọn trong các sáng tác của mình như Chuyện làng, Mùa rươi… và ông tiếp tục đề tài này với Trưởng tộc. Bà cũng bày tỏ hy vọng, PGS, TS Phạm Quang Long sẽ tiếp tục viết về đề tài này để tác phẩm của ông sẽ thành một series “những câu chuyện nông thôn”, giúp độc giả có thể hiểu sâu hơn về làng quê Việt.

Chia sẻ về động lực để viết về đề tài nông thôn, tác giả Phạm Quang Long bộc bạch, ông viết để trả nợ làng quê. “Làng tôi là một làng nghèo ở Thái Bình, nơi đầu sông cuối bãi hẻo lánh. Tôi sống được, đi học được một phần là nhờ họ nội họ ngoại nuôi tôi. Tôi viết để trả món nợ này. Tôi cũng viết vì sợ nếu không ghi lại, những hồn cốt của làng sẽ thay đổi, sẽ dần mất đi chất làng. Nhà tôi trước đây nhiều tre, nhưng giờ không còn cây nào nữa; làng tôi có cổng làng, giờ cũng không còn… Cấu trúc làng thay đổi, phong thái làng thay đổi, nhưng mong rằng tình làng đừng thay đổi. Tôi thường xuyên về quê, em tôi, cháu tôi cũng làm cán bộ xã nên được nghe nhiều câu chuyện làng. Tôi nghĩ chuyện ở làng quê không chỉ là vấn đề văn hóa, mà là vấn đề con người, vấn đề xung đột xã hội”.

PGS, TS Phạm Quang Long chia sẻ tại buổi ra mắt sách

Cuộc trò chuyện mở rộng sang các chủ đề quê - phố, truyền thống - hiện đại, nỗi lạc lõng và hành trình tìm lại căn tính văn hóa Việt. PGS, TS La Khắc Hòa (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) mang đến góc nhìn tinh tế khi bàn về “mã” của tiểu thuyết Trưởng tộc, giúp người nghe hiểu rõ hơn cách tác giả kiến tạo lớp nghĩa văn hóa ẩn sau mỗi chi tiết đời thường. Trong khi đó, PGS, TS Phạm Thành Hưng chia sẻ những nhận định sắc sảo về nghệ thuật viết tiểu thuyết làng quê, đánh giá cao khả năng kết hợp giữa tri thức văn hóa và cảm xúc nghệ sĩ trong tác phẩm của PGS, TS, nhà văn Phạm Quang Long.

Nhà văn Nguyễn Thanh và nhà phê bình Bùi Việt Thắng cũng góp thêm nhiều góc nhìn thú vị về hành trình sáng tác của tác giả, người đã dành bảy cuốn tiểu thuyết để miệt mài đi tìm “mạch làng” trong văn học Việt đương đại.  GS, TS Trần Ngọc Vương - người nghiên cứu sâu về văn hóa làng Việt - đánh giá, trong Trưởng tộc, có độ lắng rất riêng của văn hóa đồng bằng Bắc Bộ - thứ mà chỉ những ai quan tâm lâu năm mới cảm nhận hết được.

Bìa cuốn sách

Lấy ý "cái làng bé tí mà lắm chuyện" trong Lời bạt của Nguyễn Thanh ở cuối cuốn tiểu thuyết, buổi giao lưu giới thiệu sách đã trở thành một cuộc chuyện trò, chia sẻ   về "cái làng bé tí" có thực và "cái làng bé tí" trong sự sáng tạo của người viết. Kể chuyện về "cái làng bé tí" cũng là cái cớ để tác giả luận bàn về nhân tình, thế thái, về những mong muốn gìn giữ những điều tốt đẹp của văn hóa làng quê Việt Nam... Như lời chia sẻ của tác giả Phạm Quang Long: "Đây là cuốn tiểu thuyết thứ tư tôi viết về làng. Tôi cần một hình hài của làng, những kiểu người tôi đã gặp để neo những điều tưởng tượng, hình dung về nó chứ trong thực tế, không có làng nào và người nào như vậy. Tôi tặng những cuốn sách này cho làng tôi để tri ân những người con của làng đã đào luyện nên tôi - một gã nhà quê dù sống ở thị thành là chính nhưng vẫn là một người làng theo đúng nghĩa đen của từ này!".

Tiểu thuyết Trưởng tộc lấy bối cảnh là một làng quê Bắc Bộ quen thuộc với cốt truyện về chuyện họ tộc, vốn khá điển hình ở nông thôn Việt. Tác giả không cấu trúc tiểu thuyết, mà kể chuyện nhặt khoan. Thông qua các thế hệ nhân vật mà kể lại lịch sử làng xã họ tộc, từ lúc lập ấp dựng tề, trải qua hai cuộc chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đến thời hiện đại. Chuyện họ Võ trong sách, ta có thể gặp ở bất cứ làng quê nào. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, quá nhiều đổi thay làm ảnh hưởng đến lề thói truyền thống. Trưởng tộc kể chuyện làng chuyện họ, cũng là kể chuyện người, chuyện xã hội, chuyện nông thôn Việt, tự các câu chuyện đó như ngầm cảnh tỉnh về “làng quê đang biến mất”, dẫu rất nhiều vẻ đẹp thôn làng vẫn được níu giữ trân trọng và gắn bó máu thịt trong từng câu chữ của tác giả.

Toàn cảnh buổi giao lưu, ra mắt sách

Trong Lời bạt, Nguyễn Thanh nhận xét: “Trong số vô vàn những câu chuyện về dòng họ, về trưởng tộc được bó bện với những chuyện ở làng, ở xã, chuyện trên giời, dưới đất, đông, tây, kim, cổ, thăm thẳm tình người từ thuở dựng họ, lập làng đến thời nay được dồn nén trong Trưởng tộc, có khá nhiều chuyện đã khơi gợi cho người đọc ở lứa tuổi trung niên, cao niên dấy lên niềm ước ao mà họ từng ao ước “ước gì như những ngày xưa” và chắc hẳn, trong một chừng mực nhất định cũng sẽ khơi gợi những suy tư cho bạn đọc trẻ tuổi về họ mình, làng mình, về đạo làm người, về thế sự”.

Trưởng tộc là cuốn tiểu thuyết mới nhất của PGS, TS Phạm Quang Long, nối tiếp mạch viết về chuyện làng, chuyện "người quê ở phố" của ông, với những cuốn tiểu thuyết đã xuất bản trước đó như Lạc giữa cõi người (2016), Bạn bè một thuở (2017), Cuộc cờ (2018), Chuyện làng (2020), Mùa rươi (2020), Chuyện phố (2024).

Bài, ảnh: NGÔ HỒNG VÂN