Dấu ấn 100 năm Mỹ thuật Việt Nam hiện đại

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng phu nhân Ngô Phương Ly và Lãnh đạo Bộ VHTTDL đã tới thăm triển lãm. - Ảnh: Đỗ Đức Thanh

Nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925) - tiền thân của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam phối hợp với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổ chức triển lãm “100 năm Mỹ thuật hiện đại - Sưu tập Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam”. Triển lãm diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam từ ngày 14 đến 22/11/2025, thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng yêu nghệ thuật, đặc biệt là học sinh, sinh viên chuyên ngành mỹ thuật. Là cuộc tổng kết 100 năm đào tạo mỹ thuật của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, triển lãm giới thiệu gần 200 tác phẩm của nhiều thế hệ giảng viên và sinh viên nhà trường qua các thời kỳ. Một dấu mốc đặc biệt của triển lãm là chuyến thăm của Tổng Bí thư Tô Lâm cùng phu nhân Ngô Phương Ly, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với sự phát triển của mỹ thuật Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Từ những tên tuổi thuộc thế hệ vàng của Trường Mỹ thuật Đông Dương như Nguyễn Phan Chánh, Mai Trung Thứ, Tô Ngọc Vân, Nam Sơn, Trần Văn Cẩn, Trần Bình Lộc… cho đến các thế hệ học viên mới tốt nghiệp trong khoảng 5 năm gần đây, các tác phẩm được giới thiệu đều là những sáng tác tiêu biểu, phản ánh rõ tiến trình phát triển của nhà trường qua nhiều giai đoạn. Đây đều là những tác phẩm có giá trị nghệ thuật, hiện lưu giữ trong bộ sưu tập của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Đặc biệt, triển lãm còn có sự hỗ trợ từ bộ sưu tập A&V giới thiệu trưng bày 3 tác phẩm quan trọng từ những người thầy Pháp là Victor Tardieu, Joseph Inguimberty và Alix Aymé và gia đình họa sĩ Ngô Mạnh Lân giới thiệu một số ký họa chiến tranh của ông. Triển lãm góp phần giúp công chúng hình dung được một phần quan trọng trong diện mạo của nền Mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

Trần Văn Cẩn, Hoa loa kèn, sơn dầu, 1936

Lò An Quang, Công trường xây dựng cầu Thăng Long, sơn mài 1977

Các tác phẩm đa dạng về thể loại, chất liệu và hình thức thể hiện được trưng bày theo 5 giai đoạn chính. (1) Giai đoạn 1925-1945 Trường Mỹ thuật Đông Dương với những tác phẩm quý, hiếm khi xuất hiện được giới thiệu. Ở phần này, ba tác phẩm Những người công nhân ở bến cảng (Victor Tardieu, 1902-1904, sơn dầu), Những người nông dân trên ruộng lúa (Joseph Inguimberty, khoảng những năm 1930, sơn dầu) và Bữa chiều (Alix Aymé, khoảng năm 1940, mực, màu nước và bột màu trên lụa) cho thấy dấu ấn và những ảnh hưởng đặc biệt của các giảng viên, họa sĩ người Pháp tới các thế hệ sinh viên đầu tiên của trường Mỹ thuật Đông Dương. Bên cạnh đó là một số tác phẩm đặc biệt có niên đại sớm, ít được giới thiệu của những tên tuổi lớn như Hoa loa kèn (Trần Văn Cẩn, 1936, sơn dầu), Thiếu nữ Huế (Mai Trung Thứ, 1938, phấn), Chim sẻ cành cây (Phạm Ngọc Khâm, 1938, lụa), Thuyền trên sông Hương (Nguyễn Văn Long, 1941, màu nước), Phố cũ Hà Nội (Bùi Xuân Phái, 1941, sơn dầu), Thiếu phụ đánh đàn (Vương Hữu Dũng, 1942, lụa)… Mặc dù số lượng tác phẩm khiêm tốn nhưng sự xuất hiện của những tác phẩm này phần nào góp phần thể hiện rõ khát khao xây dựng một nền mỹ thuật có tính dân tộc của những sinh viên người Việt. (2) Giai đoạn 1945-1957 Trường Cao đẳng Mỹ thuật. Đây là giai đoạn chuyển đổi từ Mỹ thuật Đông Dương sang mỹ thuật cách mạng phục vụ kháng chiến. Họa sĩ Tô Ngọc Vân và sau đó là các họa sĩ Trần Văn Cẩn, Nguyễn Văn Tỵ, Sỹ Ngọc… là những người có vai trò quan trọng đào tạo nên các họa sĩ phục vụ mỹ thuật Kháng chiến với những tên tuổi nổi trội sau này như Lưu Công Nhân, Trần Lưu Hậu, Trọng Kiệm, Ngô Mạnh Lân, Vũ Giáng Hương... Một số tác phẩm tiêu biểu được giới thiệu như Chạy giặc trong rừng (Tô Ngọc Vân, 1949, sơn mài), Vui đón hòa bình (Nguyễn Sáng, 1946, sơn dầu), Được mùa (Phạm Gia Giang, 1958, thạch cao phủ sơn), chùm tác phẩm ký họa kháng chiến (Ngô Mạnh Lân, 1954, mực, chì)… (3) Giai đoạn 1957-1981 Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam. Từ năm 1955, Trường Mỹ thuật chuyển về Hà Nội, trở về ngôi nhà 42 Yết Kiêu - Trường Mỹ thuật Đông Dương cũ bắt đầu mở lại chương trình đào tạo chính quy. Những sinh viên cũ của Trường Mỹ thuật Đông Dương trở lại Trường với vai trò giảng viên như Trần Văn Cẩn, Nguyễn Phan Chánh, Trần Đình Thọ, Lương Xuân Nhị, Phạm Gia Giang, Diệp Minh Châu… Các thầy đã kế thừa thành quả đào tạo từ nền móng Trường Mỹ thuật Đông Dương, đào tạo ra nhiều thế hệ học trò xuất sắc, trong đó có cả những sinh viên nước ngoài đến học tập và nghiên cứu. Những tác phẩm trưng bày ở phần này là những tác phẩm sơn mài có chất lượng nghệ thuật cao. Bên cạnh đó, một số tác phẩm sơn dầu, lụa, khắc gỗ, điêu khắc… cũng dần dần thể hiện sự chuyển biến trong ngôn ngữ tạo hình, từ ngôn ngữ hiện thực thuần túy dần thiên về cấu trúc, nhịp điệu mạnh mẽ, táo bạo hơn thể hiện thẩm mỹ hoành tráng, ngôn ngữ hiện đại hơn. Giai đoạn này cho thấy sự chuyển hóa di sản Mỹ thuật Đông Dương vào Mỹ thuật Hiện thực Xã hội Chủ nghĩa. (4) Giai đoạn 1981-2008 Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Từ năm 1981, đặc biệt là từ thời kỳ Đổi mới, công tác đào tạo đã có phần cởi mở hơn để bắt kịp sự đổi mới trong tư duy sáng tạo, tiếp nhận các phong trào nghệ thuật mới. Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam đã có nhiều hợp tác quốc tế qua hình thức thỉnh giảng dài hạn, các workshops, lưu trú sáng tác của các nghệ sĩ Đức, Thụy Điển, Pháp, Phần Lan, Mỹ… Điều này đã ảnh hưởng tích cực tới việc học tập sáng tác của các giảng viên, sinh viên. Các tác phẩm hội họa, đồ họa, điêu khắc mang nhiều phong cách từ Hiện thực, Trừu tượng, Tượng trưng, Biểu hiện, Lập thể, Pop art… (5) Giai đoạn 2008 - nay Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Tiếp nối nền tảng đào tạo trước đó và phát huy những thành tựu của công nghệ số trong đời sống hiện đại, các thế hệ giảng viên và sinh viên trong thời đại mới nhanh chóng hòa nhập với đời sống mỹ thuật thế giới một cách nhanh, nhạy và trực tiếp nhất. Những kết quả sáng tác của giảng viên, học viên trong giai đoạn này cho thấy thời kỳ hội nhập và mở rộng nghệ thuật.

Họa sĩ Lê Anh Vân cùng các học trò bồi hồi xem lại tác phẩm của mình sáng tác 50 năm trước - Ảnh: Trần Tuyết Mai

Với tính chất vô tiền khoáng hậu là hầu hết những tác phẩm trưng bày tại triển lãm này đều chưa hoặc hiếm khi xuất hiện trước công chúng. Triển lãm đã thu hút sự quan tâm của gần ba ngàn lượt khách tham quan. Trong thời gian triển lãm diễn ra, nhiều nhóm sinh viên mỹ thuật đã tìm tới, thực hiện nhanh các bài ghi chép, ký họa, học tập, nghiên cứu các tác phẩm trong triển lãm. Bên cạnh đó là rất đông đảo các họa sĩ thuộc mọi thế hệ từng học tập tại Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam cũng tìm đến để cùng nhau hồi tưởng và chia sẻ cùng nhau những kỷ niệm đẹp. Không khí “lễ hội” thực sự lan tỏa khắp không gian triển lãm. Một số khách tham quan cũng bày tỏ sự tiếc nuối khi cho rằng, triển lãm chất lượng nhưng thời gian trưng bày tương đối ngắn.

Triển lãm “100 năm Mỹ thuật hiện đại - sưu tập Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam” đã khép lại, nhưng những giá trị mà sự kiện mang đến vẫn còn lưu lại sâu đậm trong lòng người xem. Gần 200 tác phẩm của nhiều thế hệ nghệ sĩ - từ những tên tuổi thuộc lớp khai sáng đến các tác giả trẻ - đã tạo nên một bức tranh toàn diện về tiến trình hình thành và phát triển của mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Không chỉ mang lại trải nghiệm thẩm mỹ giàu cảm xúc, triển lãm còn gợi mở nhiều suy ngẫm về trách nhiệm gìn giữ, phát huy di sản nghệ thuật trong bối cảnh mới. Những dư âm ấy tiếp tục lan tỏa, khẳng định vai trò bền vững của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam trong lịch sử và tương lai của nền mỹ thuật nước nhà.