Thái miếu nhà Hậu Lê là di tích Lịch sử - Văn hóa quốc gia được Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin Trần Hoàn ký công nhận ngày 11/10/1995. Thái miếu vốn được dựng ở Thăng Long, đến năm 1804 thì Vua Gia Long cho dời về Thanh Hóa (thôn Kiều Đại, phường Bố Vệ) để thờ tự vương triều Hậu Lê. Bộ sử lớn nhất của nhà Nguyễn là Đại Nam thực lục cho biết: “Dời dựng miếu nhà Lê về Thanh Hoa. Miếu nhà Lê ở thành Thăng Long, họ Lê tâu xin dời về Bố Vệ (tên xã, thuộc huyện Đông Sơn, là đất cũ trung hưng nhà Lê). Vua nói: “Giữ việc thờ cúng nhà Lê là trọng điển của Triều đình”. Sai trấn thần Thanh Hoa thúc dân sửa sang. Lấy Phan Tiến Quý làm quản phủ Thiệu Thiên để coi công việc. Rồi lấy 100 người dân xã Bố Vệ làm miếu phu”. Tháng 3 năm 1805, Miếu các vua Lê an vị thượng lương, khắc dòng chữ “Tuế thứ Ất Sửu niên, tam nguyệt nhất trụ thượng lương đại cát”.

Thái miếu hiện đang lưu thờ tới gần 30 vị là Hoàng đế, Hoàng thái hậu và các vương công, công thần khai quốc triều Lê (Lê Lai, Nguyễn Trãi…), ban thờ chung các anh hùng nghĩa sĩ Lam Sơn. Trong Thái miếu, có thánh vị cổ của các vua Lê Thái Tổ, Lê Thần Tông, Lê Huyền Tông, Lê Gia Tông.

Thái miếu có Tiền điện và Hậu điện được bố trí liền nhau theo kiểu chữ NHỊ gồm 7 gian, mái lợp ngói mũi hài, phía trên nóc trang trí biểu tượng “lưỡng long chầu nguyệt”. Điều đáng nói là hơn 200 năm đã qua đi với biết bao biến cố thăng trầm nhưng Thái miếu còn lưu giữ được những hiện vật vô cùng quý giá, có ý nghĩa lịch sử như hệ thống cột lim, cột đá và máng thoát nước cũng làm bằng đá dài hàng chục mét (được cột đá nâng đỡ) vẫn “trơ gan cùng tuế nguyệt”.

Ngoài những cột lim, cột đá và máng thoát nước bằng đá là rất nhiều con nghê được làm bằng gỗ mít có niên đại thế kỷ 17, được chạm khắc tinh xảo, vô cùng sống động. Nghê tượng trương cho sự quyền uy, chính trực và tài lộc.

Đương nhiên, mỗi di sản văn hóa, di tích Lịch sử - Văn hóa đều gắn với một thời gian và không gian nhất định. Không có di sản, di tích nào có thể tồn tại mãi mãi trước sự bào mòn của thời gian, thiên tai địch họa, chiến tranh… Để di sản văn hóa, di tích Lịch sử - Văn hóa xưa tiếp nối, đồng hành với đời sống hôm nay, cần những cuộc chạy tiếp sức giữa các thế hệ. Sự tiếp nối đó ở Thái miếu nhà Hậu Lê thể hiện rất rõ, sinh động qua các lớp mái ngói. Bên cạnh những hàng ngói hôm qua, từ mấy trăm năm trước đã ngả màu rêu phong, cổ kính (giữa mái) là những hàng ngói được phục chế hôm nay hãy còn hồng tươi (ảnh 2). Một hình ảnh thật ý nghĩa, nói lên sự kế thừa - tiếp nối cũng như trách nhiệm của những người làm văn hóa ở thời điểm hiện tại. Biết trân trọng vốn cổ văn hóa dân tộc, biết kế thừa - tiếp nối tiền nhân thì di sản văn hóa sẽ trường tồn!.

 PHẠM VÕ THANH HÀ - NGUYỄN THỊ THANH TÂM - ĐÀO XUÂN TUẤN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 606, tháng 5-2025