Ngày 23/9/1945 đã đi vào lịch sử dân tộc, là mốc son hào hùng không thể phai mờ trong tâm khảm của mỗi người dân Việt Nam. 80 năm qua, mọi người vẫn nghe âm vang hào khí mùa Thu kháng chiến của quân dân Nam bộ, xứng đáng với danh hiệu vẻ vang “Thành đồng Tổ quốc”.

Nhân dân Nam Bộ nổi dậy kháng chiến chống thực dân Pháp - Ảnh tư liệu

Sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (ngày 2/9/1945) không được bao lâu, chỉ 21 ngày, thực dân Pháp đã quay lại xâm lược nước ta lần thứ hai. Nhân dân Nam Bộ chưa kịp hưởng niềm vui thanh bình, phải tiếp tục cầm súng đứng lên chiến đấu để giữ vững nền độc lập của Tổ quốc vừa giành được, thực hiện lời thề “Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”⁽¹⁾.

Để bảo vệ thành quả cách mạng của chính quyền non trẻ vừa thành lập, ngày 5/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi: “Quốc dân đồng bào! Nhân dân Việt Nam hoan nghênh quân đồng minh kéo vào Việt Nam để tước khí giới quân Nhật, nhưng cương quyết phản đối quân Pháp kéo vào Việt Nam, vì mục đích của họ chỉ là hãm dân tộc Việt Nam vào vòng nô lệ lần nữa. Hỡi đồng bào! Hiện một số quân Pháp đã lọt vào nước ta. Đồng bào hãy sẵn sàng đợi lệnh Chính phủ để chiến đấu”!

Nam Bộ kháng chiến chống thực dân Pháp trong khí thế hừng hực lửa, đầy hào hùng, sục sôi của những người con miền Nam anh hùng.

“Mùa thu rồi, ngày 23 ta đi theo tiếng kêu sơn hà nguy biến

Rền khắp trời lời hoan hô, dân quân Nam nhịp chân tiến lên trận tiền

Thuốc súng kém, chân đi không mà lòng người giàu lòng vì nước

Nóp với giáo, mang ngang vai nhưng thân trai nào kém oai hùng

Cờ thắm tung bay ngang trời, sao vàng xao xuyến khắp nơi bưng biền, một lòng nguyện với tổ tiên…” (nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn).

Trước tình thế đất nước “ngàn cân treo sợi tóc”, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thực hiện nhiều chính sách để gìn giữ hòa bình, tránh “cuộc chiến tranh đổ máu vô nghĩa”.”Cchúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa.”

Đêm 22 rạng ngày 23/9/1945, thực dân Pháp dựa vào quân Anh, tiến hành gây hấn đánh chiếm các cơ quan đầu não của chính quyền cách mạng ở Sài Gòn.

Trước hành động thực dân Pháp công khai tiến hành chiến tranh xâm lược, sáng ngày 23/9/1945, Xứ ủy và Ủy ban hành chính Nam Bộ đã tiến hành họp khẩn cấp để bàn việc thực hiện chủ trương kháng chiến của Trung ương Đảng tại số nhà 107 đường Cây Mai thuộc Chợ Lớn, do ông Trần Văn Giàu làm chủ tịch. Hội nghị đã thông qua “Lời kêu gọi của Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ”:

“… Hỡi đồng bào!

Từ giờ phút này, nhiệm vụ hàng đầu của chúng ta là tiêu diệt giặc Pháp, tiêu diệt tay sai của chúng.

Hỡi anh em binh sĩ, quân dân tự vệ!

Hãy nắm chặt vũ khí trong tay xông lên đánh đuổi thực dân Pháp cứu nước.

Cuộc kháng chiến bắt đầu!”⁽²⁾

Đảng ta ra lệnh phát động toàn dân triệt để tổng đình công, bãi công, bãi chợ, không hợp tác với giặc Pháp; phát động cuộc chiến tranh du kích rộng khắp, bao vây địch trong thành phố, tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, làm thất bại âm mưu đánh nhanh, thắng nhanh của chúng.

Quân dân Sài Gòn - Gia Định dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Nam Bộ đã nhất tề đứng lên, tiến ra mặt trận quyết chiến với quân xâm lược, anh dũng đánh trả, kìm giữ chân địch để các địa phương có thời gian chuẩn bị lực lượng kháng chiến trường kỳ, mở ra một trang sử oanh liệt mới: Ngày Nam Bộ kháng chiến.

Chiều 23/9/1945, cả Sài Gòn đình công, không hợp tác với Pháp. Các công sở, xí nghiệp, hãng buôn đều đóng cửa, chợ không họp, xe ngừng chạy; đêm 23/9, công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn đã cắt toàn bộ điện, nước. Trên khắp đường phố đều dựng các chiến lũy. Tất cả mọi đồ vật như: Bàn, ghế, giường, tủ, các loại xe và những vật dụng cồng kềnh đều được huy động khuân ra đường, dựng lên các chướng ngại vật để cản bước tiến của quân địch. Mọi sinh hoạt trong thành phố bị ngưng trệ. Các đội xung phong công đoàn cùng các đội tự vệ, thanh niên xung kích nhanh chóng triển khai chiến đấu. Hàng trăm xí nghiệp và công sở, hàng chục kho tàng, bến bãi… bị phá hủy, không để rơi vào tay Pháp. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Nam Bộ nhất tề đứng dậy, tiếng súng kháng chiến ở Sài Gòn rung động cả nước.

Ngày 26/9/1945, qua làn sóng của Đài Tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào Nam Bộ, khẳng định quyết tâm kháng chiến của Trung ương Đảng, Chính phủ và nhân dân cả nước. Người nhấn mạnh: 

“Hỡi đồng bào Nam Bộ!...

Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta có lực lượng đoàn kết của cả quốc dân.

Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc đấu tranh của chúng ta là chính đáng”.

Người còn căn dặn chân tình: “Đối với người Pháp bị bắt trong lúc chiến tranh… phải đối đãi với họ khoan hồng. Phải làm cho thế giới, trước hết là làm cho dân Pháp biết rằng: chúng ta là quang minh chính đại. Chúng ta chỉ đòi quyền độc lập tự do, chứ chúng ta không vì tư thù tư oán, làm cho thế giới biết rằng chúng ta là một dân tộc văn minh, văn minh hơn bọn đi giết người, cướp nước”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định cuộc đấu tranh đánh đuổi thực dân Pháp là chính nghĩa, nhân dân cả nước đoàn kết một lòng thì cuộc kháng chiến giữ nước nhất định thắng lợi.

Đáp lại lời kêu gọi của Người, xứng đáng với lòng tin cậy và sự cổ vũ của nhân dân cả nước, nhân dân Nam Bộ vùng dậy dũng cảm đánh trả kẻ địch có trang bị hiện đại, làm thất bại âm mưu của chúng, tạo điều kiện để ta củng cố chính quyền cách mạng, xây dựng chế độ mới. Tiếng súng kháng chiến ở Sài Gòn - Chợ Lớn đã gây chấn động cả nước. Ngay lập tức, nhiều tỉnh ở Nam Bộ đã nhanh chóng gửi lực lượng đoàn viên, thanh niên, tự vệ xung kích… về góp sức với nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn chống thực dân Pháp xâm lược.

Hơn 4 tháng anh dũng đánh địch (từ ngày 23/9/1945 đến 9/2/1946), quân dân Nam Bộ đã tiêu diệt và làm bị thương hàng ngàn tên địch, thu nhiều súng đạn, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh, làm thất bại kế hoạch đánh nhanh, thắng nhanh, làm tiêu hao một bộ phận sinh lực địch, kìm giữ quân địch trong thành phố và các thị xã, kẻ địch bị động, bất ngờ và chùn bước, phải chôn chân ở miền Nam nhiều tháng ròng để cả nước chuẩn bị lực lượng cho kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, góp phần to lớn vào công cuộc đấu tranh giữ vững chính quyền nhân dân, chủ quyền dân tộc.

Tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí đấu tranh kiên cường bất khuất, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc của quân dân miền Nam thật xứng đáng được Bác Hồ tặng danh hiệu cao quý “Thành đồng Tổ quốc”.

Tinh thần của Ngày Nam Bộ kháng chiến trong 80 năm qua vẫn hừng hực hào khí cách mạng và luôn rực sáng, là mốc son sáng ngời còn in đậm và giữ nguyên giá trị ý nghĩa lịch sử của dân tộc. Đó sẽ là động lực to lớn cổ vũ mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tâm nhất trí, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm để tiếp tục thắp sáng ngọn lửa năm xưa, góp phần đưa đất nước vững bước phát triển trong kỷ nguyên vươn mình, thịnh vượng.

___________________

(1) Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2011, t.4, tr.534.

(2) Lịch sử Nam Bộ kháng chiến, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, t.1 (1945-1954), tr.237.

NGUYỄN THANH HOÀNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 619, tháng 9-2025