Sở hữu nhiều di sản kiến trúc phong phú và hệ thống di tích trải dài qua nhiều thời kỳ, Hải Phòng đang chuyển mình mạnh mẽ khi xác định du lịch văn hóa, lịch sử và đô thị là một trong ba sản phẩm mũi nhọn đến năm 2030. Những công trình tiêu biểu như Bảo tàng thành phố, đền Nghè, đình Hàng Kênh… không chỉ tạo nên bản sắc riêng của đất Cảng mà còn trở thành điểm nhấn trong chiến lược phát triển du lịch bền vững của thành phố.

Trên bản đồ di sản của Hải Phòng, Bảo tàng thành phố là điểm khởi đầu lý tưởng cho hành trình khám phá “dòng chảy lịch sử đô thị cảng”. Tòa nhà được xây dựng từ năm 1919, nguyên là trụ sở Ngân hàng Đông Dương. Phong cách kiến trúc tân cổ điển Pháp thể hiện rõ qua hệ mái mansard đỏ sẫm, các vòm cửa hình cung, những trụ cột đồ sộ và cầu thang gỗ xoắn mang dấu ấn châu Âu đầu thế kỷ XX. Sau năm 1954, công trình được chuyển giao cho chính quyền cách mạng và đến năm 1959 chính thức trở thành Bảo tàng thành phố – một trong những bảo tàng cấp tỉnh sớm nhất ở miền Bắc thời hậu thuộc địa. Kiến trúc của tòa nhà là một tác phẩm nghệ thuật, thu hút đông đảo du khách yêu thích nhiếp ảnh, khám phá kiến trúc và lịch sử đô thị.

Không gian trưng bày của Bảo tàng Hải Phòng

Bên trong bảo tàng, hệ thống trưng bày tái hiện sống động quá trình hình thành và phát triển của Hải Phòng qua nhiều thời kỳ. Từ các hiện vật khảo cổ ở Núi Voi, Cái Bèo, Đông Khê là minh chứng sự hiện diện của cư dân vùng biển cách đây hàng nghìn năm, đến tư liệu hình thành thương cảng, tuyến đường sắt Hải Phòng – Hà Nội – Lào Cai và các mốc lịch sử kháng chiến, tất cả cho thấy vị thế chiến lược của thành phố.

Bên cạnh đó là không gian văn hóa dân gian với tín ngưỡng thờ Mẫu và chầu văn, di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, cùng khu trưng bày về thành tựu đô thị hiện đại như Cầu Bính, Cảng Đình Vũ, sân bay Cát Bi… giúp du khách cảm nhận đầy đủ hành trình từ quá khứ đến hiện tại. Bảo tàng vì thế trở thành điểm nhấn quan trọng trong tuyến du lịch văn hóa – lịch sử và đóng vai trò “trung tâm kể chuyện” về Hải Phòng.

Từ Bảo tàng thành phố có thể dễ dàng di chuyển đến đền Nghè, một trong những di tích linh thiêng, nơi thờ nữ tướng Lê Chân, người lập nên ấp Vẻn, tiền thân của thành phố Hải Phòng ngày nay. Truyền thuyết về tảng đá thiêng trôi từ Đông Triều về bến Bính, được dân làng rước về lập miếu thờ, vẫn còn lưu truyền như một phần không thể tách rời trong tâm thức người dân đất Cảng. Trải qua nhiều lần trùng tu, đền Nghè hình thành một quần thể kiến trúc mang phong cách thời Nguyễn gồm tam quan, bái đường, thiêu hương, hậu cung, nhà bia… với bố cục hài hòa và đặc trưng của các công trình đền miếu vùng Bắc Bộ.

Đền Nghè - nơi thờ nữ tướng Lê Chân

Nghệ thuật chạm khắc tại đền Nghè đạt đến trình độ tinh xảo, thể hiện qua hình tượng long – ly – quy – phượng, các tích truyện như Trưng Vương dấy quân, vua Trần thắng Chiêm Thành, cảnh núi Yên Tử… Khánh đá long vân, sập đá Kính Chủ, hệ thống câu đối sơn son thếp vàng đều được bảo tồn nguyên vẹn, tạo nên vẻ uy nghi, linh thiêng.

Lễ hội tưởng niệm nữ tướng Lê Chân hằng năm thu hút hàng vạn người dân và du khách, góp phần làm phong phú sản phẩm du lịch tâm linh của thành phố. Khi được kết nối với các điểm đến lân cận như Bảo tàng, Nhà hát lớn, hồ Tam Bạc, đền Nghè trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi du lịch văn hóa Hải Phòng.

Cách không xa đền Nghè là đình Hàng Kênh được coi là báu vật kiến trúc của vùng đất cảng. Được xây dựng từ thế kỷ XVII–XVIII và tu bổ qua nhiều thời kỳ, ngôi đình thờ Ngô Quyền – vị anh hùng đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938. Tổng thể kiến trúc gỗ lim quy mô lớn, từ Đại đình đến Hậu cung và Văn miếu, được bảo tồn gần như nguyên vẹn. Bộ mái lợp ngói vẩy hến, lưỡng long chầu nguyệt, sàn lòng thuyền và các chi tiết nội thất đều thể hiện tài nghệ bậc thầy của thợ mộc xứ Đông.

Điểm đặc sắc nhất của ngôi đình là hệ thống 308 con rồng được chạm bong và chạm lộng – kỹ thuật chạm khắc hiếm gặp. Mỗi con rồng mang một dáng hình khác nhau, quấn quýt giữa hoa lá, thể hiện sự phóng khoáng và sáng tạo của các nghệ nhân. Với giá trị lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật đặc biệt, đình Hàng Kênh là mắt xích không thể thiếu trong hành trình khám phá di sản tại thành phố Hải Phòng.

Các công trình văn hóa – lịch sử trong khu vực trung tâm như Nhà hát lớn, hồ Tam Bạc, tuyến phố quán hoa hay tượng đài nữ tướng Lê Chân tạo nên một “hành lang văn hóa” liên hoàn. Khu vực này cũng là nơi tập trung hơn 300 biệt thự Pháp cổ với nhiều công trình tuổi đời hơn một thế kỷ vẫn giữ nguyên giá trị kiến trúc. Đây chính là nền tảng để thành phố phát triển các loại hình du lịch đô thị, du lịch di sản và du lịch đi bộ – những xu hướng được ưa chuộng trên thế giới.

 Đình Hàng Kênh được coi là báu vật kiến trúc của vùng đất cảng, đặc sắc với hệ thống 308 con rồng được chạm khắc tinh xảo

Định hướng phát triển du lịch của Hải Phòng được nêu rõ trong Đề án “Tổng thể phát triển du lịch thành phố đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, trong đó du lịch đô thị và kinh tế đêm là sản phẩm chủ lực. Thành phố đặt mục tiêu bảo tồn – tôn tạo các công trình lịch sử, kiến trúc có giá trị, đồng thời hình thành các tuyến kết nối di sản như: tuyến Bảo tàng – đền Nghè – Nhà hát lớn – hồ Tam Bạc, tuyến đình Hàng Kênh – chùa Dư Hàng – khu phố cũ hay tuyến mở rộng về Kiến An, Thủy Nguyên. Việc ứng dụng chuyển đổi số trong thuyết minh di tích, phát triển tour đêm, tour đi bộ và tổ chức sự kiện tại dải trung tâm đang tạo nên diện mạo mới cho du lịch Hải Phòng.

Khai thác chuỗi công trình văn hóa – lịch sử không chỉ làm gia tăng sức hấp dẫn du lịch mà còn góp phần định vị thương hiệu thành phố. Du khách không chỉ đến với biển Đồ Sơn hay Cát Bà mà còn ở lại lâu hơn để tìm hiểu câu chuyện về vùng đất cảng kiên cường, hào sảng. Khi di sản được kết nối thành mạng lưới, được kể bằng ngôn ngữ hiện đại và kết hợp với các hoạt động nghệ thuật, ẩm thực, kinh tế đêm, Hải Phòng sẽ trở thành một trung tâm du lịch văn hóa – lịch sử lớn của miền Bắc.

Trong bối cảnh thành phố đang phát triển mạnh mẽ, hệ thống di sản chính là “bản sắc mềm” làm nên sự khác biệt của Hải Phòng. Bảo tàng thành phố, đền Nghè, đình Hàng Kênh cùng hàng trăm công trình kiến trúc cổ sẽ trở thành nguồn lực phát triển du lịch bền vững. Kết nối chuỗi giá trị ấy để tạo ra những trải nghiệm liền mạch, hấp dẫn là con đường đưa du lịch Hải Phòng phát triển ngày càng mạnh mẽ.

Bài, ảnh: BÍCH NGỌC