Tư duy biện chứng duy vật được xem là loại hình phát triển ở trình độ cao nhất của tư duy con người. Phát triển tư duy biện chứng duy vật cho sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam (QĐNDVN) việc làm vô cùng cần thiết, đây là “chìa khóa” mở ra con đường để họ tích cực cải tiến kỹ thuật, tiếp thu khoa học công nghệ hiện đại, sản xuất, chế thử vũ khí, trang bị kỹ thuật tiên tiến, góp phần xây dựng ngành khoa học kỹ thuật quân sự quân đội vững mạnh, tiên tiến, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Tư duy biện chứng duy vật là loại hình tư duy phát triển cao nhất của loài người, là sự thống nhất chặt chẽ giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng, phản ánh đúng đắn mối liên hệ, sự vận động, phát triển của các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan, mang bản chất khoa học, cách mạng, vừa tạo ra tri thức mới, vừa giải quyết có hiệu quả các vấn đề thực tiễn đặt ra. So với các phương pháp tư duy đã từng tồn tại trong lịch sử triết học, tư duy biện chứng duy vật có những đặc trưng cơ bản sau:

Tư duy biện chứng duy vật là sự thống nhất giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng

Đặc trưng này làm cho tư duy biện chứng duy vật khác về chất so với các phương pháp tư duy đã từng tồn tại và xuất hiện trong lịch sử triết học. Nếu tư duy biện chứng duy tâm phản ánh sự vận động của thế giới dựa trên sự vận động của ý thức, tinh thần thì tư duy biện chứng duy vật phản ánh đúng đắn sự vận động, phát triển của thế giới khách quan. Nếu tư duy siêu hình xem xét sự vật, hiện tượng trong trạng thái cô lập, bất biến, không vận động, không biến đổi thì tư duy biện chứng duy vật xem xét sự vật, hiện tượng trong mối liên hệ phổ biến, trong trạng thái luôn vận động, biến đổi và phát triển không ngừng. Đây chính là hạt nhân của tư duy biện chứng duy vật. Với quan niệm như vậy, theo V.I.Lênin tư duy biện chứng duy vật đem lại cho ta “chìa khóa” để hiểu sự “tự thân vận động của tất thảy mọi cái đang tồn tại”.

Tư duy biện chứng duy vật mang tính toàn diện, phản ánh mối liên hệ, sự vận động, phát triển của thế giới khách quan

Tính toàn diện của tư duy biện chứng duy vật có cơ sở từ mối liên hệ phổ biến của thế giới khách quan. Tính toàn diện của tư duy biện chứng duy vật khác hẳn so với tư duy siêu hình phiến diện, một chiều. Nhờ đặc trưng này, tư duy biện chứng duy vật không những phản ánh mối liên hệ phong phú, đa dạng của thế giới khách quan mà còn rút ra được mối liên hệ chủ yếu, của sự vật trong điều kiện lịch sử cụ thể. Bên cạnh đó, tư duy biện chứng duy vật cũng phát hiện tính tất yếu cũng như sự ra đời của cái mới từ cái cũ, trong quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng, tuân theo những qui luật khách quan của thế giới hiện thực. Từ đó, không chỉ giúp chủ thể nhận thức, phản ánh đúng đắn quy luật vận động, phát triển của thế giới khách quan, mà còn đưa ra quyết định nhanh chóng, kịp thời, chính xác, phù hợp với sự vận động, phát triển của thế giới khách quan. Việc phá vỡ hoặc vi phạm nguyên tắc này sẽ dẫn đến sai lầm là rơi vào chủ nghĩa duy tâm hoặc chủ quan duy ý chí.

Tư duy biện chứng duy vật mang bản chất khoa học và cách mạng, có tính phê phán và tính chiến đấu cao

Tư duy biện chứng duy vật không chỉ tạo ra tri thức mới mà còn giải quyết có hiệu quả các vấn đề thực tiễn đặt ra. Với việc tuân thủ các nguyên tắc, qui luật của phép biện chứng duy vật, tư duy biện chứng duy vật không những phản ánh đúng đắn quy luật phát triển của thế giới khách quan mà còn tạo ra tri thức mới về đối tượng, dự báo được xu hướng vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng, và do đó phát hiện ra bản chất và quy luật vận động, phát triển của bản thân sự vật, hiện tượng.

Hội nghị tuổi trẻ sáng tạo khoa học - Ảnh tư liệu minh họa

Việc phát triển tư duy biện chứng duy vật là đòi hỏi tất yếu của thực tiễn lịch sử xã hội cũng như nhận thức của loài người. Sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ QĐNDVN là những người trực tiếp quản lý, khai thác, sử dụng, nghiên cứu, phát triển vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự ở các đơn vị, các cơ sở sản xuất quốc phòng, các cơ quan nghiên cứu, thiết kế, các học viện, nhà trường... Phát triển tư duy biện chứng duy vật cho nhóm đối tượng này là đòi hỏi cấp thiết, giúp họ phát huy mặt mạnh, hạn chế mặt yếu, chiếm lĩnh đỉnh cao khoa học, làm chủ, nghiên cứu và sáng tạo kiến thức khoa học kỹ thuật quân sự hiện đại.

Là một bộ phận của đội ngũ sĩ quan kỹ thuật, sĩ quan trẻ khoa học kỹ thuật quân sự có tuổi đời từ 23 đến 35, có quân hàm từ thiếu úy đến thiếu tá, có trình độ từ cao đẳng đến tiến sĩ khoa học kỹ thuật quân sự. Sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ có một số đặc điểm cơ bản sau:

Sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là những người trẻ tuổi

Xét ở góc độ sinh học, họ đang ở giai đoạn phát triển về thể chất, giai đoạn sung sức nhất của đời người. Đây là giai đoạn họ muốn tự khẳng định mình, muốn cống hiến tài năng, trí tuệ, phát minh, sáng chế, phát triển khoa học kỹ thuật quân sự. Bên cạnh đó, ở họ còn tồn tại một số hạn chế như tính bồng bột của tuổi trẻ, tính tự kiêu, tự mãn, do đó, khi gặp khó khăn tạm thời dễ hoang mang, dao động, chùn bước trước khó khăn, tư duy của họ có lúc thiên về cảm tính hơn là suy lý, phần đông sĩ quan kỹ thuật trẻ chưa có khả năng khái quát hóa lý luận cao. Vì vậy, sự nhìn nhận đánh giá các vấn đề kinh tế, chính trị - xã hội và khoa học kỹ thuật quân sự dễ dẫn đến sự phiến diện, chủ quan, siêu hình. Phát triển tư duy biện chứng duy vật của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là cơ sở để họ phát huy mặt mạnh, khắc phục hạn chế, định hướng đúng đắn cho mọi suy nghĩ và hành động của họ.

Sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ được đào tạo cơ bản, chuyên sâu trong các nhà trường quân đội, nhưng chưa trải nghiệm nhiều trong hoạt động thực tiễn khoa học kỹ thuật quân sự và cuộc sống

Sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là những người được lựa chọn trong hàng ngũ những thanh niên Việt Nam ưu tú, được đưa vào đào tạo trong các nhà trường kỹ thuật quân sự. Ở họ hội tụ đầy đủ phẩm chất và năng lực của người sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam, có kiến thức toàn diện về khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật quân sự, nắm vững thế giới quan phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có năng lực tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo. Tuy nhiên, do còn trẻ tuổi, chưa trải nghiệm qua chiến tranh, chưa được rèn luyện nhiều trong thực tiễn quân sự, vốn sống, kinh nghiệm còn hạn chế. Do đó, việc phát triển tư duy biện chứng duy vật của họ luôn là đòi hỏi cấp bách, là công cụ để tiếp thu, củng cố tri thức, phát triển phẩm chất, năng lực, đáp ứng yêu cầu khai thác, sử dụng, bảo dưỡng và phát triển nền khoa học kỹ thuật quân sự nước nhà.

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nhận định: “Trong những năm tới, tình hình thế giới và trong nước có cả thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen; đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta phải đoàn kết một lòng; tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy” (1). Chính vì vậy, việc phát triển tư duy biện chứng cho sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay là yêu cầu, đòi hỏi cấp thiết nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Phát triển tư duy biện chứng duy vật của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau:

Thứ nhất, phát triển tư duy biện chứng duy vật của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là quá trình không ngừng bổ sung, củng cố và chính xác hóa tri thức, nâng cao sự hiểu biết về khoa học kỹ thuật quân sự, về cuộc sống.

Hiện nay, với sự biến động của tình hình kinh tế, chính trị trong nước và thế giới, kẻ thù đang tìm mọi âm mưu, thủ đoạn mới để lật đổ chế độ xã chủ nghĩa ở nước ta. Vì vậy, việc học tập để không ngừng bổ sung tri thức, cập nhật thông tin là nội dung quan trong trong sự phát triển tư duy biện chứng duy vật của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ. Chỉ có trên cơ sở đó mới đảm bảo cho họ có được cách nhìn đúng đắn về các lĩnh vực của đời sống xã hội, về sự phát triển của nền khoa học kỹ thuật quân sự nước nhà. Từ đó, họ biết vận dụng tri thức và sự hiểu biết vào hoạt động thực tiễn, giải quyết mâu thuẫn nảy sinh, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Thứ hai, nâng cao năng lực khái quát hóa, trừu tượng hóa của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ. Xuất phát từ đặc điểm của hoạt động khoa học kỹ thuật quân sự là thường xuyên tiếp xúc với đối tượng cụ thể thường xuyên thông qua, kiểm tra định lượng bằng phương tiện trực quan, do đó tư duy cụ thể ở sĩ quan kỹ thuật khá phát triển, tuy nhiên năng lực khái quát hóa, trừu tượng hóa, lại là điểm hạn chế trong tư duy của họ. Thực tiễn hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật quân sự chỉ ra rằng, nếu năng lực khái quát hóa, trừu tượng hóa của sĩ quan trẻ ngành khoa học kỹ thuật quân sự càng cao thì tư duy biện chứng duy vật của họ càng phát triển.

Thứ ba, rèn luyện phẩm chất tư duy năng động, sáng tạo, tự chủ, quyết đoán. Thực tiễn hoạt động quân sự nói chung, hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật quân sự nói riêng diễn ra hết sức phức tạp. Hoạt động của họ liên quan trực tiếp đến tính mạng con người, chịu sự chi phối của môi trường đặc thù quân sự. Nhiều biến cố ngẫu nhiên xảy ra nhanh chóng, biến đổi ngoài dự đoán, khó lường, đặc biệt trong điều kiện chiến tranh xảy ra. Mỗi quyết định đưa ra đòi hỏi sự nhanh nhạy, quyết đoán, sáng tạo, giải quyết mâu thuẫn phải triệt để. Tư duy của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ phải mềm dẻo, linh hoạt mới đảm bảo cho họ hoàn thành nhiệm vụ “xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay đòi hỏi hơn bao giờ hết tư duy sáng tạo, không sáng tạo thì cách mạng không thể thắng lợi. Nếu lúc nào đó, ở nơi nào đó phạm giáo điều, rập khuôn, máy móc thì y như rằng cách mạng trắc trở khó khăn” (2).

Như vậy, phát triển tư duy biện chứng duy vật của sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là vô cùng cần thiết, đây là quá trình không ngừng bổ sung tri thức, nâng cao năng lực khái quát hóa, trừu tượng hóa, rèn luyện phương pháp tư duy năng động, sáng tạo, tự chủ, quyết đoán. Điều này đòi hỏi họ phải luôn tích cực học hỏi, tích lũy bổ sung kinh nghiệm hoạt động thực tiễn và tri thức mới nhằm hoàn thành nhiệm vụ, đưa nền khoa học kỹ thuật quân sự nước nhà phát triển theo kịp xu hướng hiện đại. Việc phát triển tư duy biện chứng duy vật cho sĩ quan khoa học kỹ thuật quân sự trẻ là góp phần hướng tới mục tiêu mà Đảng đã đề ra trong Nghị quyết Đại hội XIII: “phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; kiên quyết, kiên trì bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, biển, đảo, vùng trời; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước” (3).

_______________

1, 2, 3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.323, 19, 336.

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Bá Dương, Về đặc trưng của tư duy biện chứng duy vật. Tạp chí Triết học, số 5-2001.

2. Nguyễn Mạnh Cương, Về bản chất của tư duy, Tạp chí Triết học, số 1, 2004.

3. Nguyễn Trọng Chuẩn, Biện chứng của tự nhiên và ý nghĩa hiện thời của nó, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002.

4. Lênin bàn về lôgíc biện chứng, Nxb Thông tin lý luận, Hà Nội, 1985.

Tác giả: Ths, Nguyễn Thị Nga

Nguồn: Tạp chí VHNT số 470, tháng 8-2021