Sáng 22-2-2025 tại Trường Đại học Văn hóa Hà Nội đã diễn ra buổi giới thiệu ra mắt cuốn sách “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” của tác giả Gustave Dumoutier (Nxb Hội Nhà văn và Nhã Nam ấn hành).

Toàn cảnh buổi ra mắt sách

Buổi ra mắt sách có sự tham gia của các vị khách mời: Nhà nghiên cứu TS Trần Trọng Dương và TS Mai Anh Tuấn cùng đông đảo các nhà giáo, nhà nghiên cứu, sinh viên và độc giả quan tâm. 

Thờ cúng tổ tiên là tín ngưỡng thiêng liêng của người Việt Nam, mỗi món đồ thờ đều là cầu nối tâm linh giữa dương gian và âm thế, chứa đựng những ước nguyện và kỳ vọng tốt đẹp của con người. Cuốn sách Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam của học giả Gustave Dumoutier không chỉ mô tả chi tiết về hình dáng, nguồn gốc của các vật phẩm thờ cúng mà còn đi sâu khám phá ý nghĩa tâm linh ẩn chứa đằng sau mỗi biểu tượng. Qua đó, tác phẩm đã phác họa một bức tranh toàn diện về đời sống tinh thần của người Việt thế kỷ XIX.

Phát biểu tại sự kiện, nhà nghiên cứu, TS Mai Anh Tuấn cho rằng, để thấu hiểu một dân tộc, không gì quan trọng hơn việc tìm hiểu những giá trị văn hóa tinh thần và tín ngưỡng của họ. Ở người Việt, tục thờ cúng tổ tiên chính là một minh chứng sống động cho điều này. Mỗi gia đình Việt Nam, dù trong hoàn cảnh nào, đều dành một không gian trang nghiêm nhất trong nhà làm nơi thờ phụng ông bà. Chính vì vậy, một cuốn sách ghi chép và nghiên cứu về tập tục thờ cúng cổ truyền như Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam không chỉ là tài liệu quý giá về mặt học thuật, mà còn là chìa khóa giúp chúng ta mở ra cánh cửa để hiểu sâu sắc hơn về tâm hồn, tính cách và bản sắc của người Việt. Không chỉ rất hữu ích với những nhà nghiên cứu mà cuốn sách còn hấp dẫn với độc giả quan tâm đến văn hóa và lịch sử Việt Nam.

TS Mai Anh Tuấn và TS Trần Trọng Dương tại buổi ra mắt sách

TS Trần Trọng Dương - nhà nghiên cứu về Hán học, Nôm học và văn hóa cổ truyền Việt Nam đánh giá: “Tác phẩm muốn hướng đến những diễn giải dung dị về một vấn đề của văn hóa Việt Nam. Tiếp cận từ góc độ biểu tượng tôn giáo của người An Nam, cuốn sách giúp độc giả mở ra thế giới biểu tượng tâm linh, đây cũng là một cánh cửa để người nước ngoài khám phá văn hóa Việt Nam. Một trăm năm đã trôi qua nhưng có những điều theo tôi vẫn còn mới mẻ”.

Các diễn giả đều thống nhất rằng, Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam là công trình nghiên cứu đặc biệt về biểu tượng tâm linh trên ban thờ, cung cấp những tư liệu quý về đời sống tâm linh người Việt thế kỷ XIX. Theo đó, trên ban thờ, mỗi món đồ thờ tự, từ bát hương, đèn nến đến những đồ cúng phẩm đều mang những ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Tác giả Gustave Dumoutier ghi chép và diễn giải nhiều biểu tượng như: Phúc và thọ, âm dương, rồng, hà đồ, lạc thư, long mã, hạc đậu lưng rùa, phượng, ngữ phúc, bát quái, long hổ đấu… và nhiều hình tượng khác. Điều đặc biệt là tác giả không chỉ dừng lại ở việc mô tả bề ngoài, mà còn đi sâu tìm hiểu về những giá trị văn hóa, tâm linh ẩn chứa đằng sau mỗi vật phẩm. Đi kèm diễn giải về ý nghĩa, tác giả còn ghi chép những ứng dụng của các biểu tượng này trong đời sống tín ngưỡng và thờ cúng của người Việt, những niềm tin và những điều kiêng kỵ. Nguồn gốc của những biểu tượng này cũng được nghiên cứu kỹ càng, đối chiếu với sử sách và được chú thích cặn kẽ để độc giả tiện tra cứu trong quá trình đọc.

TS Trần Trọng Dương cho rằng, giá trị của cuốn sách còn nằm ở hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa phong phú, chi tiết về các món đồ thờ cúng của người Việt Nam cuối thế kỷ XIX, giúp các thế hệ sau có thể hình dung một cách cụ thể về đời sống tâm linh của người Việt hơn một thế kỷ trước. Những hình vẽ minh họa này là tài liệu lịch sử quan trọng trong việc nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Với mỗi biểu tượng, học giả Gustave Dumoutier đều cẩn thận đưa vào từ một đến hai hình ảnh kèm theo để lưu giữ lại hình ảnh của biểu tượng đó từ hàng trăm năm trước, giúp độc giả nhiều thế hệ, ở nhiều thời kỳ có sự so sánh đối chiếu với giai đoạn của mình. Dễ thấy, có nhiều biểu tượng đã được giữ vẹn nguyên qua nhiều thế hệ, đến nay vẫn còn mang đầy đủ những ý nghĩa sâu sắc như trong ghi chép của cuốn sách. Các hình vẽ trong sách được in sắc nét, tái hiện lại tốt nhất hình ảnh của đồ vật và biểu tượng từ hàng trăm năm trước, phần nào giúp độc giả thời nay có sự so sánh và đối chiếu với hình ảnh của biểu tượng đó trong bối cảnh hiện đại. Đi cùng với hình ảnh minh họa là chú thích chữ Nôm trong hình, góp phần diễn giải cho độc giả hiểu thêm về biểu tượng được khảo cứu.

Bìa cuốn sách

TS Trần Trọng Dương đánh giá, cuốn sách có tính khả dụng cao cho đến tận ngày nay. Trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa như hiện nay, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang dần bị mai một. Một nguồn tư liệu quý giá như Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam là một phần cần thiết nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Với nhiều thập kỷ nghiên cứu về văn hóa người Việt, học giả Dumoutier đã góp phần quan trọng trong việc ghi chép và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, đây còn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu, sinh viên và những người quan tâm đến văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Gustave Dumoutier (1850-1904) là một trong những học giả am tường nhất về xứ Đông Dương, một người cộng sự đáng kính của Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp với những khảo cứu nổi trội về khảo cổ học, địa lý học lịch sử, dân tộc học và truyền thống dân gian. Ông từng học tại Hội Khảo cổ vùng Seine-et-Marne. Năm 1886, sau khi tham gia khóa học Việt ngữ và Hán ngữ tại Học viện Quốc gia về Ngôn ngữ và Văn minh Đông phương, Dumoutier sang Đông Dương làm phiên dịch cho Paul Bert khi ấy là Tổng trú sứ Bắc và Trung kỳ. Trong mảng khảo cứu về Bắc kỳ, Dumoutier được xem là nhân vật tiên phong và ghi dấu ấn bằng nhiều khảo cứu có giá trị trên các phương diện như quan hệ thương mại cổ giữa Đông Dương với Nhật, về chùa chiền ở Hà Nội, Trấn Vũ quán, thành Cổ Loa, thành nhà Mạc, Phố Khách ở Hưng Yên. Ngoài ra ông còn có nhiều khảo cứu đặc sắc về những truyền thuyết lịch sử liên quan đến xứ Bắc kỳ, bản đồ hải cảng An Nam thế kỷ XV, những biểu tượng thờ cúng, về phù thuật và bói toán…

Ngoài Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam, Gustave Dumoutier còn có nhiều tác phẩm khảo cứu giá trị và nổi tiếng, trong đó phải kể đến Tang lễ của người An Nam.

Bài, ảnh: NGÔ HỒNG VÂN