Ngày 12-11-2025, trong khuôn khổ chuỗi hoạt động sôi nổi của Festival Thăng Long - Hà Nội 2025, Trung tâm Điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội phối hợp cùng Bảo tàng Hà Nội đã tổ chức lễ khai mạc trưng bày chuyên đề Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối.

Tại buổi khai mạc, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội - ông Nguyễn Tiến Đà cho biết nhiệm vụ cấp thiết hiện nay là phải tìm cách đưa những di sản văn hóa này đến gần hơn tới công chúng, đặc biệt công chúng trẻ và bạn bè thế giới, nếu không di sản sẽ đối diện với nguy cơ mai một rất lớn. Chính vì vậy, trưng bày chuyên đề Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối mang ý nghĩa đặc biệt, nhằm giới thiệu đến công chúng những tác phẩm và hiện vật gắn bó suốt cuộc đời sáng tạo của nghệ sĩ Dương Văn Học - người đã dày công khởi xướng và phát triển nghệ thuật rối độc diễn.

Sinh năm 1942 tại phố Hàng Bạc, Hà Nội, ông khởi đầu sự nghiệp với nghề biên đạo múa, sau đó bén duyên và gắn bó trọn đời với múa rối. Từ một biên kịch, đạo diễn, ông bước lên sân khấu để trực tiếp biểu diễn rối độc diễn - nơi một nghệ sĩ có thể vừa điều khiển, vừa kể trọn vẹn câu chuyện chỉ bằng những con rối. Các tiết mục như: Thuyền trên sông, Cái chết của con thiên nga, Keo vật cuối đời, Cô gái hay nhện… đã khẳng định tài năng và cá tính sáng tạo riêng biệt của ông. Dấu mốc lớn trong sự nghiệp của Dương Văn Học là Liên hoan Múa rối toàn quốc năm 1994, khi ông giành Huy chương Vàng ở cả ba hạng mục: nghệ sĩ độc diễn, tác giả và đạo diễn. Thành công ấy không chỉ khẳng định tài năng của ông mà còn đưa nghệ thuật rối độc diễn Việt Nam ra thế giới, với việc ông đã biểu diễn tại 45 quốc gia và nhận được nhiều giải thưởng uy tín. Đặc biệt, trưng bày lần này giới thiệu những tác phẩm mà nghệ sĩ đã hiến tặng cho Bảo tàng Hà Nội vào cuối năm 2024, vốn là hiện vật thuộc Bảo tàng Nghệ thuật Rối độc diễn (tại Nha Trang) do ông làm Giám đốc.

Nghệ sĩ Dương Văn Học biểu diễn tác phẩm "Cái chết của con thiên nga" tại không gian trưng bày

Nghệ sĩ Dương Văn Học là người tiên phong sáng tạo nên hình thức rối độc diễn, nơi người nghệ sĩ một mình thực hiện các vai trò: vừa điều khiển, vừa đối thoại và kể những câu chuyện đầy sức biểu đạt thông qua các con rối. Nghệ sĩ Dương Văn Học đã mở rộng biên giới ngôn ngữ của rối, biến loại hình dân gian này thành một sân khấu đương đại giàu tính triết lý và đậm chất thơ ca.

Trưng bày giới thiệu hơn 30 tác phẩm và hiện vật tiêu biểu do chính nghệ sĩ hiến tặng cho Bảo tàng Hà Nội. Các hiện vật được chia thành 4 chủ đề rõ ràng, bao gồm: rối kể chuyện văn hóa Việt, rối kể chuyện thế giới, rối kể chuyện muôn loài, rối bóng.

Nghệ sĩ Dương Văn Học đưa khán giả bước vào một thế giới rối đầy sinh động của muôn loài. Ở đó những câu chuyện dân gian như Thỏ và Cá sấu được tái hiện với sự dí dỏm, mang tính giáo dục; cặp chim quấn quýt trong Đôi lứa gợi lên sự mong manh nhưng đẹp đẽ của tình yêu hay Chú thỏ tinh nghịch được sáng tác riêng cho khán giả thiếu nhi mang lại niềm vui và sự gần gũi. Mỗi con rối trong chủ đề này đều được thổi hồn sống động, khiến khán giả nhận ra rằng muôn loài không chỉ là bối cảnh phụ họa mà cũng là nhân vật chính trong những câu chuyện mang đậm tính nhân văn. Sự khéo léo trong tạo hình và điều khiển giúp rối trở thành người bạn đồng hành cùng khán giả, đặc biệt là trẻ nhỏ, đồng thời khơi gợi những suy ngẫm tinh tế về tình yêu, sự gắn kết và mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

Bộ sưu tập rối bóng được chế tác năm 1992 mang đến không gian thị giác kỳ ảo, giàu cảm xúc

Hơn thế, nghệ sĩ Dương Văn Học còn đưa rối ra khỏi biên giới, để rối trở thành nhịp cầu giao lưu văn hóa.

“Rối kể câu chuyện về bản sắc, văn hóa, con người Việt Nam với bạn bè quốc tế. Câu chuyện về những con rối của tôi là những câu chuyện đời, chuyện của người Việt, được kể bằng giọng mộc mạc, ầu ơ, qua đó, bạn bè thế giới hiểu được tâm tư, nguyện vọng của người Việt Nam, hiểu thêm và yêu thêm con người Việt Nam” - nghệ sĩ Dương Văn học xúc động chia sẻ.

Mỗi chuyến lưu diễn quốc tế là một cơ hội để ông sáng tạo tác phẩm mới, lấy cảm hứng trực tiếp từ đất nước mình đặt chân tới. Ở Pakistan, khán giả bắt gặp hình ảnh chú ngựa và tiếng trống rộn ràng trong một không gian đầy sinh khí. Tại Nhật Bản, nghệ sĩ tái hiện môn vật Sumo với sự hóm hỉnh và mãnh mẽ đặc trưng. Còn ở Trung Đông, Phiên chợ Ba Tư hiện lên sinh động với tiếng kèn, điệu nhảy của rắn đầy màu sắc huyền bí. Đặc biệt, Cái chết của thiên nga, tác phẩm lấy cảm hứng từ nhạc phẩm của nhạc sĩ người Pháp Camille Saint-Saens đã để lại dấu ấn đậm nét không chỉ với khán giả trong nước mà còn được bạn bè quốc tế đánh giá cao.

Tác phẩm "Trên sông" khắc họa hình ảnh đôi vợ chồng chèo thuyền trên dòng sông, kiên cường vượt qua giông bão cuộc đời

Mỗi chủ đề phác họa một lát cắt trong hành trình sáng tạo bền bỉ của nghệ sĩ, giúp công chúng chiêm nghiệm sự giao thoa giữa tính dí dỏm, gần gũi với chiều sâu triết lý trong từng tác phẩm. Bên cạnh hiện vật, công chúng còn có cơ hội xem video tư liệu về cuộc đời và sự nghiệp của ông, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về quá trình lao động nghệ thuật không ngừng nghỉ của nghệ sĩ Dương Văn Học - người đã góp phần làm phong phú thêm diện mạo sân khấu rối Việt Nam.

Với mong muốn lưu giữ và lan tỏa giá trị nghệ thuật rối đến công chúng, trưng bày Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối là dịp để người xem gặp gỡ một loại hình nghệ thuật truyền thống đầy sáng tạo, nơi những con rối nhỏ bé trở thành người kể chuyện, mang lại tiếng cười, sự hóm hỉnh nhưng cũng chạm tới những triết lý sâu sắc về cuộc sống. Trưng bày không chỉ là lời tri ân gửi đến một nghệ sĩ tiên phong mà còn là cầu nối sinh động giữa truyền thống và hiện đại, giúp nghệ thuật dân gian tiếp tục sống động và lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống đương đại.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG