Xây dựng môi trường văn hóa là một tiêu chí quan trọng trong xây dựng đơn vị cơ sở quân đội vững mạnh về chính trị, góp phần bồi dưỡng nhân cách quân nhân, phát huy phẩm chất “bộ đội cụ Hồ”, tạo động lực tinh thần to lớn để mỗi cán bộ, chiến sĩ vượt qua khó khăn, thử thách, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; đồng thời, là pháo đài vững chắc phòng, chống lại các vấn đề phản văn hóa và tệ nạn xã hội bên ngoài xâm nhập vào, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.

Nhận thức rõ điều đó, những năm qua, quán triệt Chỉ thị 143/CT, ngày 12-5-1992 của Tổng cục Chính trị về việc thực hiện Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội”, các đơn vị cơ sở trong toàn quân đã triển khai nhiều nội dung, biện pháp hoạt động phong phú; bám sát yêu cầu xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, đơn vị vững mạnh toàn diện và đã đem lại kết quả thiết thực. Cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị ở đơn vị cơ sở đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn và tổ chức thực hiện, đưa hoạt động này đi vào nền nếp, góp phần nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của bộ đội. Qua đó, đã tạo được môi trường văn hóa lành mạnh, giàu tính giáo dục vì mục tiêu xây dựng con người mới trong quân đội; tạo môi trường thuận lợi để họ tu dưỡng, rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, văn hóa, đạo đức, lối sống, ý thức kỷ luật, phát huy phẩm chất “bộ đội cụ Hồ”, tạo sức mạnh tổng hợp và động lực để cán bộ, chiến sĩ hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Hoạt động xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú ở đơn vị cơ sở quân đội đã làm chuyển biến mạnh mẽ nhận thức, tình cảm và nâng tầm cảm thụ về văn hóa của cán bộ, chiến sĩ. Các mối quan hệ trong đơn vị được giải quyết hài hòa, trong sáng, đúng quy định, phù hợp với thuần phong, mỹ tục Việt Nam, luôn thấm đượm tình đồng chí, đồng đội, gắn kết chặt chẽ cá nhân với tập thể, giữa bộ đội với nhân dân, đơn vị với địa phương. Công tác dân vận, hoạt động giao lưu, kết nghĩa, xóa đói giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa, giúp nhân dân lao động sản xuất nâng cao đời sống, cũng như phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai… được các đơn vị tổ chức có hiệu quả, góp phần to lớn vào kết quả xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.

Tuy nhiên, nhận thức về vị trí, vai trò của hoạt động xây dựng môi trường văn hóa của cấp ủy, chỉ huy và quân nhân ở một số đơn vị cơ sở chưa toàn diện; trong thực hiện còn biểu hiện hình thức, giản đơn, chạy theo thành tích, chưa chú ý đến chất lượng; đời sống văn hóa, tinh thần của bộ đội chưa thật phong phú; hoạt động một số loại hình văn hóa chưa mang tính liên tục. Việc lồng gép, gắn kết hoạt động xây dựng môi trường văn hóa với các phong trào, các cuộc vận động khác chưa nhịp nhàng, hiệu quả; hình thức tiến hành còn đơn điệu, thiếu sáng tạo, chưa phát huy được sức mạnh của các tổ chức, lực lượng cùng tham gia thực hiện; việc sơ, tổng kết ở một số đơn vị chưa thường xuyên, nên chưa rút ra được những kinh nghiệm hay, cách làm tốt.

Thời gian tới, sự nghiệp xây dựng quân đội và bảo vệ Tổ quốc đặt ra yêu cầu mới, cao hơn đối các đơn vị trong toàn quân. Trong điều kiện đất nước tiếp tục hội nhập kinh tế thế giới sâu rộng, các hoạt động giao lưu văn hóa diễn ra mạnh mẽ, tác động trực tiếp đến đời sống văn hóa, tinh thần của xã hội và quân đội; mặt trái cơ chế thị trường ảnh hưởng không nhỏ đến các giá trị văn hóa, đạo đức, lối sống quân nhân; các thế lực thù địch đẩy mạnh hoạt động chống phá cách mạng nước ta bằng nhiều thủ đoạn, hình thức tinh vi, thâm độc, nhất là trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa làm nảy sinh nhận thức, hành vi tiêu cực trong quân đội. Bên cạnh đó, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang tác động không nhỏ đến nhận thức, tư tưởng, tình cảm, đạo đức, nếp sống văn hóa, tâm sinh lý và ý thức chấp hành kỷ luật của người quân nhân… Do đó, việc tiếp tục đẩy mạnh hoạt động xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú ở đơn vị cơ sở quân đội có ý nghĩa quan trọng, nhằm xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao. Theo đó, ở từng đơn vị cơ sở trong toàn quân cần tập trung thực hiện tốt một số nội dung sau:

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ về vị trí, vai trò của môi trường văn hóa đối với quá trình xây dựng con người, xây dựng đơn vị vững mạnh.

Đây là một nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược xây dựng con người của Đảng, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Mặt khác, trong bối cảnh phức tạp hiện nay, nhất là sự “xâm lăng văn hóa”, sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, trong điều kiện tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 thì việc xây dựng môi trường văn hóa còn là một bộ phận không tách rời cuộc đấu tranh giai cấp dưới hình thức mới, trong điều kiện mới.

Nội dung tuyên truyền, giáo dục tập trung vào những chủ trương, đường lối của Đảng về văn hóa, môi trường văn hóa, nhất là Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI); cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong Quân đội”; truyền thống, nhiệm vụ đơn vị… Trên cơ sở đó, làm cho cán bộ, chiến sĩ không chỉ có lối sống văn hóa lành mạnh, đạo đức cách mạng, phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, mà còn nâng cao bản lĩnh chính trị, lập trường giai cấp công nhân; tạo phong trào tự giác rèn luyện theo những chuẩn mực văn hóa, không ngừng củng cố mối quan hệ tốt đẹp, lành mạnh, hành vi ứng xử có văn hóa trong đơn vị; khắc phục biểu hiện lệch lạc về nhận thức, tư tưởng và hành vi ứng xử không phù hợp.

Để công tác tuyên truyền, giáo dục có hiệu quả, trước hết mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ trì phải gương mẫu, đi đầu trong rèn luyện, phấn đấu theo các chuẩn mực về lối sống văn hóa, thực sự là tấm gương để chiến sĩ noi theo. Đồng thời, tạo môi trường và điều kiện tốt nhất cho bộ đội tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu vươn tới các giá trị chân, thiện, mỹ, góp phần xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong đơn vị, đảm bảo cho đơn vị trở thành “Đơn vị văn hóa”, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Cùng với đó, cần kiên quyết đấu tranh với những nhận thức, hành vi sai trái, mọi biểu hiện ứng xử thiếu văn hóa, nhất là những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, các luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc của các thế lực thù địch. Chấp hành nghiêm các quy định của Nhà nước và Quân đội về lưu hành, sử dụng các phương tiện nghe nhìn, thiết bị điện tử kết nối internet,… gắn với phát huy dân chủ ở cơ sở, đấu tranh tự phê bình và phê bình, tạo cơ sở vững chắc cho việc ngăn chặn, vô hiệu hóa sự xâm nhập, thẩm lậu của các loại văn hóa độc hại vào đơn vị.

Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, người chỉ huy, phát huy vai trò của cơ quan chính trị, các tổ chức quần chúng và Hội đồng quân nhân trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở.

Xây dựng môi trường văn hóa là một nội dung, tiêu chí quan trọng trong xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị. Các cấp ủy ở đơn vị cơ sở cần xác định rõ mục tiêu, chủ trương, biện pháp lãnh đạo, xây dựng chương trình hành động sát, đúng, phù hợp đặc điểm, tình hình đơn vị. Trên cơ sở đó, cơ quan chính trị cụ thể hóa bằng kế hoạch tổ chức thực hiện với những chỉ tiêu, biện pháp phù hợp, có tính khả thi. Các tổ chức quần chúng, nhất là đoàn thanh niên, Hội đồng quân nhân đóng vai trò nòng cốt trong hoạt động xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị; trực tiếp tổ chức quán triệt, xây dựng chương trình hành động và hiện thực hóa những nội dung về xây dựng môi trường văn hóa phù hợp, sát thực và hiệu quả.

Các đơn vị cần giáo dục nâng cao nhận thức của mỗi thành viên trong các tổ chức về vị trí, vai trò và sự cần thiết phải xây dựng môi trường văn hóa; chủ động xây dựng các tổ chức và Hội đồng quân nhân thành những tập thể có văn hóa và có sự gắn kết chặt chẽ với nhau; giáo dục các tổ chức, nhất là Đoàn Thanh niên tiên phong thực hiện nếp sống mới, lối sống văn hóa; tích cực tham gia xây dựng, củng cố các thiết chế văn hóa và cảnh quan môi trường ở đơn vị. Đồng thời, từng đơn vị cần tích cực đẩy mạnh các phong trào thi đua: “Mỗi tổ chức là một điểm sáng văn hóa”, “Tủ sách thanh niên”, “Công viên thanh niên”, “Vườn hoa thanh niên”, “Vọng gác thanh niên”, “Chi đoàn không có đoàn viên, thanh niên vi phạm pháp luật, kỷ luật”,… đạt hiệu quả cao. Thông qua đó, tạo điều kiện thuận lợi để khơi dậy ý thức tự giác và phát huy tính năng động, sáng tạo, nhiệt huyết của các thành viên, trí tuệ của các tổ chức, sức trẻ của thanh niên trong thực hiện vai trò xung kích và rút ra những cách làm hay, hiệu quả thiết thực trong xây dựng môi trường văn hóa để nhân rộng trong đơn vị. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, phát hiện những tập thể làm tốt, mô hình hiệu quả để phát huy và nhân rộng; chấn chỉnh kịp thời những nơi làm chưa tốt, những biểu hiện hình thức, hiệu quả thấp; đồng thời, phê phán nhận thức lệch lạc, thiếu trách nhiệm trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị.

Đa dạng hóa các hình thức, biện pháp tiến hành hoạt động xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở.

Các đơn vị cần tiếp tục củng cố, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động các thiết chế văn hóa; bám sát nội dung Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội” và tiêu chí mô hình “Đơn vị văn hóa”, phấn đấu đạt 4 mục tiêu, 5 tiêu chuẩn đã xác định. Thường xuyên đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng hoạt động của đội văn nghệ, nhà truyền thống, thư viện, tủ sách pháp luật, hệ thống truyền thanh, panô, áp phích, nơi sinh hoạt, học tập, thể thao,… vừa bảo đảm tốt tiêu chuẩn đời sống văn hóa, tinh thần của bộ đội theo Thông tư 104/2014/TT-BQP của Bộ Quốc phòng, vừa đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa của cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở. Hoàn thiện hệ thống chuẩn mực văn hóa ứng xử trong đơn vị mang giá trị nhân văn sâu sắc, giàu tính thẩm mỹ, tạo nên quan niệm sống và hành vi ứng xử của quân nhân mạng đậm giá trị văn hóa.

Bên cạnh đó, các đơn vị cần nâng cao hiệu quả hoạt động văn hóa, văn nghệ ở đơn vị cơ sở bảo đảm phong phú, lành mạnh, mang tính nghệ thuật cao và theo đúng định hướng của Đảng, phù hợp thực tiễn của đơn vị; qua đó, thu hút sự tham gia của đông đảo cán bộ, chiến sĩ, đáp ứng nhu cầu của tuổi trẻ, góp phần xây dựng môi trường và đời sống văn hóa trong đơn vị. Quan tâm tổ chức tốt các hoạt động sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, diễn đàn thanh niên, giao lưu kết nghĩa, nói chuyện chuyên đề; thực hiện tốt các chế độ đọc báo, xem tivi, thông tin nội bộ. Đồng thời, các đơn vị cần khuyến khích bộ đội tham gia các hoạt động sáng tác, các cuộc thi, nhằm sáng tạo những tác phẩm văn hóa, nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu văn hóa, tinh thần của cán bộ, chiến sĩ.

Kết hợp chặt chẽ giữa hoạt động xây dựng môi trường văn hóa với các phong trào thi đua ở đơn vị và các cuộc vận động lớn của Đảng, Nhà nước, quân đội.

Các đơn vị cần gắn kết phong trào thi đua với hoạt động xây dựng môi trường văn hóa; chú trọng tuyên truyền những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, của Đảng, của quân đội, góp phần định hướng về mặt tư tưởng, văn hóa. Cần kết hợp chặt chẽ hơn nữa các cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội” với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng môi trường văn hóa”; tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, tăng cường công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII)…; lồng ghép giữa thực hiện các chuẩn mực con người Việt Nam mới, “Đơn vị văn hóa” với đẩy mạnh phong trào thi đua quyết thắng, xây dựng điển hình tiên tiến, gương “người tốt, việc tốt”; giữa bồi dưỡng, rèn luyện bản lĩnh chính trị với xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần, cảnh quan môi trường, nếp sống chính quy, rèn luyện kỷ luật ở đơn vị, làm cho các nhân tố chính trị, tư tưởng bắt rễ sâu hơn, vững chắc hơn trong mọi hoạt động của bộ đội. Từng đơn vị chủ động đấu tranh phòng, chống những quan điểm, tư tưởng sai trái và ảnh hưởng xấu của các hiện tượng phản văn hóa, các tệ nạn xã hội xâm hập vào đơn vị; bài trừ các hủ tục, mê tín dị đoan, tệ nạn xã hội, đẩy lùi các ấn phẩm phi văn hóa, chủ động đấu tranh làm thất bại các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch về lĩnh vực văn hóa.

Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Quốc phòng, Thông tư số 104/2014/TT-BQP, ngày 13-8-2014 quy định về chế độ, định mức, tiêu chuẩn đời sống văn hóa, tinh thần trong Quân đội nhân dân Việt
Nam, 2014.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2014.
4. Tổng cục Chính trị - Quân đội nhân dân Việt Nam, Chỉ thị số 143/CT, ngày 12-5-1992 về việc thực hiện Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội”, 1992.

Tác giả: Trần Văn Hùng

Nguồn: Tạp chí VHNT số 435, tháng 8-2020