Phát huy giá trị đạo đức truyền thống (GTĐĐTT) trong phát triển nhân cách học viên các trường sĩ quan là quá trình các chủ thể giáo dục ở các trường sĩ quan sử dụng tổng hợp các tác động sư phạm, cách thức, biện pháp để phát hiện, khơi dậy, làm lan tỏa GTĐĐTT. Đồng thời, huy động và thúc đẩy tính tích cực, chủ động của học viên trong tiếp nhận và chuyển hóa GTĐĐTT trong phát triển nhân cách, nhằm hướng tới mô hình nhân cách người sĩ quan quân đội đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các trường sĩ quan.

Học viên các trường sĩ quan là lực lượng kế cận, bổ sung trực tiếp đội ngũ cán bộ cho quân đội. Với ý nghĩa là nền tảng, hạt nhân, cái gốc của nhân cách, GTĐĐTT góp phần quy định trực tiếp sự hình thành, củng cố và phát triển các phẩm chất chính trị, đạo đức, năng lực của con người. Vì vậy, phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên vừa là một đòi hỏi có tính nhân văn đối với sự hoàn thiện nhân cách, vừa là vấn đề có ý nghĩa nội sinh, quyết định sự vững vàng về bản lĩnh chính trị ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường của học viên các trường sĩ quan hiện nay.

Nhận thức rõ vai trò GTĐĐTT đối với sự phát triển nhân cách học viên trong quá trình đào tạo, những năm qua, các trường sĩ quan đã chú trọng nhất định đến giáo dục, bồi dưỡng và kiến tạo môi trường thuận lợi để GTĐĐTT góp phần phát triển nhân cách học viên theo mô hình mục tiêu đào tạo. Tuy nhiên, vẫn đang tồn tại những khó khăn, thách thức và hạn chế nhất định. Một mặt, bên cạnh sự phát triển phồn vinh về kinh tế do sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước mang lại thì về mặt xã hội đã xuất hiện tình trạng nhiễu trong lựa chọn, tiếp nhận, thẩm định giá trị, xô bồ tiếp nhận chuẩn mực hiện đại, thờ ơ, quay lưng với các giá trị truyền thống dẫn đến “đạo đức xã hội có mặt xuống cấp nghiêm trọng” (1) làm xói mòn các GTĐĐTT đang ngày gia tăng ở nhiều tầng lớp xã hội, nhất là những người trẻ tuổi, trong đó có học viên các trường sĩ quan quân đội.

Mặt khác, sự quan tâm đến phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên ở các trường sĩ quan vừa qua chưa thật sự đúng tầm. Việc nhận thức nội dung, vai trò GTĐĐTT chưa thực sự sâu sắc, đầy đủ; hình thức, phương pháp truyền thụ chưa phong phú, kiến tạo môi trường giáo dục còn có những hạn chế để các phản giá trị đạo đức xâm nhập; chưa xác lập được các giải pháp đồng bộ để phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên một cách hiệu quả, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các trường sĩ quan hiện nay.

Trước yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII nhấn mạnh: “Tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” (2), “kế thừa và phát huy truyền thống dân tộc” (3). Theo đó, các trường sĩ quan có vai trò, trách nhiệm trong phát triển nhân cách học viên, nhằm tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng quân đội trong thời kỳ mới. Để phát huy hiệu quả GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên nhằm đào tạo những sĩ quan tương lai vừa hồng, vừa chuyên cho quân đội, các trường sĩ quan hiện nay cần thực hiện tốt các biện pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, năng lực của các chủ thể giáo dục trong đổi mới giáo dục GTĐĐTT

Giáo dục GTĐĐTT là quá trình tác động có định hướng của chủ thể giáo dục đến khách thể giáo dục, nhằm trao truyền giá trị đạo đức của thế hệ trước cho thế hệ sau để duy trì bản sắc dân tộc trong nhân cách của các thế hệ là một nội dung quan trọng, thiết yếu của giáo dục đạo đức. Hiệu quả quá trình phát triển nhân cách học viên dưới tác động của GTĐĐTT phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng giáo dục GTĐĐTT của các chủ thể giáo dục và được học viên tiếp nhận, chuyển hóa giá trị đó thông qua nhân cách đạo đức. Mức độ tiếp nhận, chuyển hóa GTĐĐTT trong nhận thức, tư tưởng và hiện thực hóa giá trị đó ở học viên phụ thuộc vào tính hiệu quả của nội dung, con đường, cách thức mà qua đó, các chủ thể giáo dục thực hiện sự truyền thụ giá trị đến học viên.

Nâng cao nhận thức, năng lực và phát huy vai trò của các chủ thể giáo dục là một trong những nội dung quan trọng để nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục GTĐĐTT, thúc đẩy quá trình phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên đầy đủ, đúng hướng. Các chủ thể giáo dục có nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của việc giáo dục GTĐĐTT là tiền đề quan trọng để khai thác giá trị và chuyển hệ thống GTĐĐTT vào đổi mới chương trình, nội dung và hình thức, phương pháp giáo dục GTĐĐTT cho học viên. Nếu các chủ thể giáo dục nhận thức sai lệch, năng lực hạn chế sẽ dẫn đến quá trình giáo dục GTĐĐTT thiếu tính khoa học, thụ động, hiệu quả truyền thụ GTĐĐTT không cao, tác động đến sự phát triển nhân cách học viên.

Phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên phải thông qua chương trình, nội dung và hình thức, phương pháp giáo dục GTĐĐTT ở các trường sĩ quan. Do đó, phải bảo đảm tính khoa học trong việc khai thác giá trị và chuyển hệ thống GTĐĐTT vào chương trình, nội dung giáo dục đạo đức. Không khai thác, không chuyển hệ thống các GTĐĐTT vào đổi mới chương trình, nội dung thì những giá trị ấy vẫn là tiềm năng. Đổi mới chương trình, nội dung giáo dục GTĐĐTT cho học viên cần phải được phát triển, bổ sung những nội dung mới trước sự tác động của biến đổi hệ thống giá trị đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay, phù hợp với sự nghiệp xây dựng quân đội và bảo vệ tổ quốc thời kỳ mới. Nội dung giáo dục phải kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục các GTĐĐTT với giáo dục định hướng giá trị, sự biến đổi thang giá trị hiện nay, định hướng nhu cầu đúng đắn cho học viên, kết hợp hài hòa giữa giá trị vật chất và giá trị tinh thần, giữa lợi ích cá nhân với lợi ích tập thể, xã hội…

Giáo dục GTĐĐTT đòi hỏi phải bảo đảm tính phong phú, đa dạng về hình thức, phương pháp (thông qua các môn học khoa học xã hội nhân văn, ngoại khóa, tham quan; đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; gương người tốt, việc tốt; tôn vinh nhân cách đạo đức trong tập thể quân nhân; thông tin đại chúng…). Việc lựa chọn hình thức, phương pháp giáo dục GTĐĐTT phải phù hợp với đặc điểm học viên, với điều kiện môi trường sư phạm quân sự, yêu cầu phát triển nhân cách học viên theo mô hình mục tiêu đào tạo. Giáo dục GTĐĐTT phải tiến hành thường xuyên, có kế hoạch khoa học; kết hợp chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, giữa nhận thức đạo đức và hành vi đạo đức; chú trọng giáo dục GTĐĐTT đi đôi với đấu tranh chống phản giá trị đạo đức.

Thứ hai, xây dựng và phát huy vai trò môi trường đạo đức ở các trường sĩ quan, tạo điều kiện phát triển nhân cách học viên

Hiệu quả của quá trình truyền thụ, tiếp nhận và chuyển hóa GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên phụ thuộc vào sự nỗ của các chủ thể giáo dục, rèn luyện. Tuy nhiên, quá trình đó không thể tách khỏi môi trường kinh tế - xã hội, trực tiếp là môi trường đạo đức ở các trường sĩ quan. Môi trường đó là nơi diễn ra các hoạt động trao truyền, tiếp nhận, lĩnh hội các giá trị đạo đức và rèn luyện, hiện thực hóa các giá trị trong nhân cách học viên. Do đó, xây dựng môi trường đạo đức ở các trường sĩ quan trong sạch, lành mạnh, thấm đậm GTĐĐTT là biện pháp để phát huy những tác động tích cực của biến đổi kinh tế - xã hội, thang giá trị xã hội đến phát triển nhân cách học viên hiện nay; đồng thời, ngăn cản những tác động tiêu cực từ mặt trái đời sống kinh tế thị trường và sự tấn công về tư tưởng, đạo đức, lối sống của các thế lực thù địch đối với học viên. Để xây dựng và phát huy vai trò môi trường đạo đức ở các trường sĩ quan thấm đẫm GTĐĐTT, tạo điều kiện phát triển nhân cách học viên cần:

Xây dựng chuẩn mực đạo đức học viên thấm đẫm GTĐĐTT dân tộc theo hướng nhân cách người quân nhân cách mạng. Hệ thống chuẩn mực đạo đức học viên là thành tố cơ bản trong môi trường đạo đức ở các trường sĩ quan, trong đó chuẩn mực giá trị đạo đức quân nhân cách mạng giữ vai trò quyết định. Do đó, tập trung xây dựng chuẩn mực đạo đức học viên với các giá trị cốt lõi như: tận trung với nước, tận trung với Đảng, tận hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội; luôn nêu cao ý chí độc lập tự chủ, tự lực, tự cường, dũng cảm, mưu trí, sáng tạo; tinh thần đoàn kết, ý thức tổ chức kỷ luật tự giác nghiêm minh; lối sống giản dị, trong sạch, lành mạnh; tinh thần khắc phục khó khăn gian khổ, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ... Các phẩm chất cao quý này chính là sự tiếp nối, kế thừa, phát triển những GTĐĐTT của dân tộc như: yêu nước, đoàn kết, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thương người, vì nghĩa. Cùng với chuẩn mực đạo đức học viên được tích hợp từ những giá trị đạo đức trong chính thực tiễn học tập, rèn luyện của môi trường sư phạm quân sự phải thực sự trở thành phẩm chất đạo đức cách mạng của người học viên, là nền tảng trong đời sống tinh thần, động lực mạnh mẽ thôi thúc họ học tập, rèn luyện, trưởng thành.

Xây dựng và phát huy vai trò của các tổ chức, thiết chế, các quan hệ đạo đức quân nhân, tạo môi trường thuận lợi cho việc lan tỏa GTĐĐTT trong tập thể học viên. Trong môi trường sư phạm quân sự, các thiết chế lãnh đạo, chỉ huy, cơ quan chức năng, tổ chức đoàn thể vừa là chủ thể tác động, vừa là điều kiện bảo đảm cho quá trình phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên. Do đó, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ chức cần theo nguyên tắc vừa quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ chủ trì và chuyên trách, đặc biệt là đội ngũ giảng viên có đủ năng lực chuyên môn, phẩm chất chính trị, đạo đức, hoạt động theo chức năng, nhiệm vụ, vừa đổi mới hình thức, phương pháp giáo dục GTĐĐTT cho học viên phong phú, hấp dẫn phù hợp với trình độ nhận thức và đặc điểm tâm lý học viên. Đồng thời, xây dựng tập thể học viên vững mạnh toàn diện, có khả năng định hướng và điều chỉnh hành vi theo chuẩn giá trị đạo đức quân nhân; phát huy dân chủ, tăng cường kỷ luật, thực hiện nghiêm các chế độ nền nếp quy định nhằm bảo vệ và phát huy GTĐĐTT, đấu tranh bài trừ các hủ tục, thói hư tật xấu, ngăn ngừa sự xâm nhập của các phản giá trị.

Xây dựng môi trường sư phạm quân sự lành mạnh, tổ chức tốt đời sống vật chất và tinh thần nhằm phát huy tính tích cực, tự giác của học viên trong tiếp nhận, chuyển hóa GTĐĐTT. Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; xây dựng môi trường đạo đức sư phạm quân sự lành mạnh, tổ chức và thực hiện việc tôn vinh chủ thể đạo đức; tổ chức tốt đời sống vật chất và tinh thần, tạo môi trường sống, sinh hoạt, giao tiếp thấm đậm tính nhân văn, tính dân tộc để lan tỏa GTĐĐTT trong nhân cách học viên và tập thể quân nhân; ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong học viên.

Thứ ba, phát huy tính tích cực, tự giác của học viên trong tự tiếp nhận, tự chuyển hóa GTĐĐTT

Phát huy tính tích cực, tự giác của học viên là biện pháp xuyên suốt toàn bộ quá trình phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên. Do đó, cần chú trọng tạo điều kiện thuận lợi để học viên tự nâng cao nhận thức, tự tiếp nhận và tự chuyển hóa GTĐĐTT trong phát triển nhân cách. Về thực chất, đây là quá trình phát huy nhân tố chủ quan của học viên - chủ thể giữ vai trò quyết định hiệu quả quá trình tiếp nhận và chuyển hóa GTĐĐTT trong phát triển nhân cách của chính họ. Để phát huy tính tích cực, tự giác trong tự tiếp nhận và tự chuyển hóa GTĐĐTT của học viên cần:

Nâng cao nhận thức của học viên về vị trí, vai trò GTĐĐTT trong phát triển nhân cách người quân nhân cách mạng. Học viên chỉ có thể phát huy được tính tích cực, tự giác trong tự tiếp nhận, tự chuyển hóa GTĐĐTT khi họ nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò GTĐĐTT trong phát triển nhân cách. Do đó, học viên cần nhận thức rằng, việc học tập, kế thừa và phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách bản thân sẽ là động lực nội sinh thúc đẩy sự vững vàng về bản lĩnh chính trị, là điểm tựa tinh thần, tiền đề, động lực để xây dựng thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng. GTĐĐTT được kế thừa, chuyển hóa, phát huy hiệu quả trong nhân cách học viên sẽ là nền tảng đạo đức giúp họ lựa chọn, tiếp nhận, thẩm định các giá trị đạo đức mới để xây dựng phẩm chất đạo đức cá nhân, đồng thời tạo thành sức mạnh nội sinh giúp họ ngăn chặn và phòng ngừa các phản giá trị đạo đức.

Xây dựng thái độ, động cơ trong tự tiếp nhận, tự chuyển hóa GTĐĐTT nhằm phát triển nhân cách học viên. Thái độ, động cơ có ý nghĩa quyết định đến chất lượng hiệu quả, chi phối phương thức tiếp nhận, chuyển hóa các giá trị đạo đức trong phát triển nhân cách học viên. Thái độ, động cơ đúng sẽ tạo động lực thúc đẩy; ngược lại, thái độ, động cơ lệch lạc, sẽ trở thành lực cản cho phát huy GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên. Để xây dựng thái độ, động cơ đúng đắn cho học viên, trước hết phải làm cho họ hiểu được mục tiêu, yêu cầu đào tạo mô hình nhân cách người quân nhân cách mạng, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội trong tình hình mới. Định hướng và giải quyết tốt mối quan hệ giữa mục tiêu lợi ích và mục tiêu cống hiến trong học tập, rèn luyện. Phải tăng cường giáo dục truyền thống, khích lệ niềm tự hào dân tộc, vinh dự và trách nhiệm của người học viên, người sĩ quan tương lai; giáo dục lý tưởng cộng sản, tinh thần nỗ lực phấn đấu, sẵn sàng cống hiến trí tuệ, sức lực cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc.

Nâng cao năng lực tự tiếp nhận, tự chuyển hóa GTĐĐTT trong phát triển nhân cách học viên. Để nâng cao năng lực tự tiếp nhận, tự chuyển hóa GTĐĐTT trong quá trình học tập và rèn luyện, các chủ thể giáo dục cần: xây dựng ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện cho học viên, làm cho họ hiểu đây là công việc bền bỉ, thường xuyên, là nhu cầu tự thân để hoàn thiện nhân cách của mỗi người; thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao năng lực đánh giá, lựa chọn, lĩnh hội giá trị cho học viên và năng lực tự chuyển hóa GTĐĐTT thành phẩm chất đạo đức cá nhân; đồng thời, tích cực, chủ động tạo ra các điều kiện khách quan thuận lợi để học viên tự tiếp nhận, tự chuyển hóa, tự giáo dục, tự rèn luyện đạo đức trong thực tiễn để điều chỉnh hành vi, cách ứng xử theo hướng GTĐĐTT đã được tiếp nhận.

Sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế thị trường, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế đang diễn ra sâu rộng và ngày càng tỏ rõ tính tất yếu của nó trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội… Các yếu tố đó đã và đang có những tác động mạnh mẽ đến việc phát huy GTĐĐTT trên cả hai phương diện tích cực và tiêu cực. Là một lĩnh vực lao động đặc thù của xã hội, trong quá trình phát triển và hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng cũng không nằm ngoài quy luật chung ấy. Quá trình đó đặt ra yêu cầu có tính tất yếu phải phát huy GTĐĐTT để làm nền tảng, bệ đỡ tinh thần, cội nguồn sức mạnh từ truyền thống trong phát triển nhân cách học viên nhằm tránh những hụt hẫng, lệch lạc, những xung đột giữa các thế hệ về giá trị.

_____________

1, 2, 3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.61, 53, 69.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 407, tháng 5 - 2018

Tác giả : HÀN DUYÊN HIẾU