Huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa là vùng đất hình thành và nuôi dưỡng nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc. Từ rất lâu, tiếng hát Chèo mượt mà, đằm thắm đã đi sâu vào đời sống văn hóa tinh thần của người dân Vĩnh Lộc. Trải qua biết bao thăng trầm lịch sử, đến nay, các làn điệu Chèo vẫn được người dân duy trì, gìn giữ và phát huy, góp phần bảo tồn di sản quý báu mà cha ông để lại.

Câu lạc bộ chèo xã Minh Tân biểu diễn tại Liên hoan văn hóa các dân tộc tỉnh Thanh Hóa lần thứ XX, năm 2024

Đến với Vĩnh Lộc, được hòa mình vào “Tiếng hát chèo thuyền trên sông” trong lễ hội Rước nước chùa Báo Ân (xã Vĩnh Hùng); “Mười điệu hát múa Chèo Chải” trong lễ hội Kỳ Phúc (xã Vĩnh Quang); hát múa Chèo Chải và sân khấu hóa ở lễ hội Trần Khát Chân (thị trấn Vĩnh Lộc); lễ hội phủ Trịnh (xã Vĩnh Hùng)... mới thấy hết được những giá trị văn hóa truyền thống, cũng là những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, giữ vị trí hết sức quan trọng trong đời sống văn hóa - tinh thần của người dân vùng đất Tây Đô từ bao đời nay. Hiện toàn huyện đã có nhiều đội, câu lạc bộ (CLB) Chèo được thành lập và hoạt động hiệu quả, không chỉ góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho người dân mà còn bảo tồn di sản quý báu mà cha ông để lại. Để nghệ thuật Chèo tiếp tục được gìn giữ và phát huy giá trị, thời gian qua, các cấp, ngành, địa phương trong huyện đã nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp, trong đó chú trọng đến việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động những người am hiểu Chèo phát huy vai trò, tâm huyết, trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Bên cạnh đó, phối hợp tổ chức các hoạt động giao lưu, biểu diễn, hội thi văn nghệ để tạo điều kiện cho không ít CLB, đội văn nghệ Chèo được tham gia các hội thi do tỉnh tổ chức... Nhiều chương trình, dự án có liên quan đến bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đã và đang được huyện Vĩnh Lộc chú trọng thực hiện. Theo đó, những di sản như: Hát múa Chèo Chải, hát Chèo Cạn, hát Ca Công,... bước đầu được quan tâm bảo tồn và đưa vào phục vụ nhân dân, khách du lịch. Đặc biệt, có 3 CLB đã được Quỹ FOR tài trợ kinh phí khôi phục và duy trì hoạt động: CLB Chèo Chải, xã Vĩnh Quang; CLB Chèo Cạn, xã Vĩnh Thành; CLB Chèo Chải chùa Báo Ân, xã Vĩnh Hùng. Cùng với đó, một số CLB văn nghệ dân gian đã được thành lập và hoạt động, bước đầu đáp ứng nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của nhân dân, gắn với phục vụ khách du lịch như: CLB Chèo tại thôn Xuân Áng (xã Vĩnh Long); CLB Văn hóa nghệ thuật Thành Nhà Hồ,... Các CLB nghệ thuật dân gian đã trở thành sân chơi tinh thần không thể thiếu của người dân quê sau những ngày làm việc vất vả, mệt nhọc.

Luôn hết mình trong từng vở diễn, từng câu hát Chèo, những nghệ sĩ không chuyên của các CLB Chèo huyện Vĩnh Lộc đã và đang góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của bộ môn nghệ thuật Chèo của tỉnh Thanh Hóa nói riêng và của đất nước nói chung. Quan trọng hơn, họ đang góp phần truyền lửa cho thế hệ mai sau để bộ môn nghệ thuật Chèo được lưu truyền và tỏa đi muôn nơi. Những khuôn mặt đã ghi dấu thời gian. Những đôi bàn tay chai sần bởi công việc đồng áng. Thế nhưng, tâm hồn các nghệ sĩ dân gian vẫn thăng hoa trong từng vở diễn. Họ đang cố gắng bảo tồn nghệ thuật truyền thống, đồng thời góp phần quan trọng xây dựng nếp sống văn hóa ở địa phương. Nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh, thành viên CLB Chèo Chải thị trấn Vĩnh Lộc cho biết: “Do đặc thù công việc làm nông nghiệp, đội Chèo không có thời gian luyện tập cố định nhưng khi có thông báo tập hợp là ai nấy dù bận rộn với công việc làm ăn, đồng áng đều có mặt. Tất cả đều rất nhiệt tình với các hoạt động của CLB. Họ say mê và hạnh phúc vì được góp sức mình giữ gìn và phát huy giá trị của nghệ thuật Chèo. Trong quá trình tham gia biểu diễn, giao lưu văn nghệ, cùng với việc tái hiện các trích đoạn Chèo cổ, các thành viên CLB còn tự biên, tự diễn nhiều tiểu phẩm, trích đoạn với nhiều ý hay, tứ lạ, thấm tình quê, mang tính thời sự và nhân văn, phản ánh tâm tư tình cảm của nhân dân”.

Câu lạc bộ Chèo Chải thị trấn Vĩnh Lộc

Không ai có thể phủ nhận giá trị của nghệ thuật Chèo khi nó giúp đời sống tinh thần người dân trở nên phong phú nhưng hiện tại, việc lưu giữ và lan tỏa môn bộ môn nghệ thuật này không phải không có những khó khăn, đòi hỏi sự quan tâm của chính quyền địa phương và các cơ quan văn hóa: kinh phí để duy trì hoạt động của các CLB còn rất hạn hẹp, chế độ đãi ngộ với các nghệ nhân Chèo còn nhiều bất cập. Ở không ít CLB, mọi chi phí từ mua trang phục, đạo cụ... đều do các thành viên tự đóng góp nên rất hạn chế. Để các CLB hoạt động hiệu quả hơn nữa, thời gian tới, cấp ủy, chính quyền, ngành chức năng các địa phương cần quan tâm hỗ trợ nguồn lực mua sắm trang phục, dụng cụ biểu diễn; tổ chức các lớp bồi dưỡng về chuyên môn; thu hút, tập hợp lực lượng trẻ tham gia các CLB để có sự kế thừa, nối tiếp. Nhân rộng mô hình CLB tiêu biểu, đồng thời tăng cường quảng bá các di sản văn hóa đặc sắc, độc đáo tạo sức lan tỏa trong cộng đồng.

Chung tay gỡ khó cùng các CLB vì mục tiêu chung: bảo lưu, giữ gìn và phát huy những giá trị nghệ thuật, giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc trong tỉnh, mới đây, Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh Thanh Hóa (nay là Trung tâm Xúc tiến du lịch và Văn hóa, Điện ảnh Thanh Hóa) đã tổ chức lớp Tập huấn “Biên đạo, tập luyện và hỗ trợ đạo cụ, trang phục cho Câu lạc bộ Chèo Chải, thị trấn Vĩnh Lộc, huyện Vĩnh Lộc phục vụ du lịch cộng đồng, năm 2025” nhằm trang bị phương pháp, kỹ năng tổ chức, phát huy các làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc, góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương. Lớp tập huấn quy tụ 50 học viên là những hạt nhân văn hóa cơ sở, CLB, những người yêu phong trào văn hóa, văn nghệ. Trong thời gian tập huấn, học viên đã được các Nghệ sĩ Ưu tú, nhạc sĩ, đạo diễn, biên đạo múa, nghệ nhân dân gian truyền dạy, hướng dẫn kỹ năng đạo diễn, biên đạo, biểu diễn các làn điệu Chèo cổ, phương pháp xây dựng chương trình văn nghệ dân gian phục vụ du lịch và sinh hoạt văn hóa cộng đồng, hướng dẫn thực hành về các điệu múa, tổ hợp múa Chèo cổ,… Kết thúc lớp tập huấn, Trung tâm đã trao tặng CLB Chèo Chải thị trấn Vĩnh Lộc một số trang phục và  bộ đạo cụ phù hợp với văn hóa truyền thống, phục vụ việc bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch.

Nhờ nỗ lực của cộng đồng và chính quyền, nghệ thuật Chèo ở Vĩnh Lộc vẫn đang được gìn giữ, trao truyền qua các thế hệ, cùng với Chèo hiện đại tạo sức mạnh văn hóa nội sinh, trở thành nét đặc trưng của mảnh đất Tây Đô, hướng đến mục tiêu đưa nghệ thuật này trở thành sản phẩm văn hóa, du lịch tiêu biểu thu hút đông đảo du khách gần xa.

Bài và ảnh: LÊ HƯỜNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 603, tháng 4-2025