Nhiếp ảnh hình tượng (Pictorialism)

Trong quá trình nỗ lực đòi hỏi sự công nhận một vị trí xứng đáng trong nền nghệ thuật tạo hình, nhiếp ảnh thế giới phải cảm ơn và mãi mãi ghi công “Nhiếp ảnh hình tượng”.

Zeng Sihuan (Trung Quốc)

Vậy “Nhiếp ảnh hình tượng” là gì? Ra đời gần như đồng thời với phát minh ra máy ảnh, “Nhiếp ảnh hình tượng” muốn đem đến cho người xem những bức ảnh mang dáng dấp của hội họa chứ không phải những tài liệu sao chép hình dạng thực tế vô hồn.

Tiếng Anh chỉ có một từ là Pictorialism (ghép các nguyên âm của các từ picture và photo-nghĩa là tranh vẽ bằng ánh sáng). Nhưng ở Việt Nam có thể gọi là trường phái, hay trào lưu, hay chủ nghĩa đều được. Chữ “Hình tượng” được gán vào để chỉ bản chất, định nghĩa nên trường phái này.

Trong lịch sử nhiếp ảnh, trào lưu Hình tượng xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX khi các nhiếp ảnh gia tìm cách nâng tầm nghệ thuật của bộ môn nhiếp ảnh lên. Với đặc trưng là lấy nét mềm mại, bố cục tinh tế và các kỹ thuật thao tác tương tự như hội họa, trường phái Hình tượng đã thách thức những quan niệm truyền thống về nhiếp ảnh vốn chỉ là một phương tiện ghi chép tài liệu. Phong trào này không chỉ cách mạng hóa thẩm mỹ nhiếp ảnh mà còn khơi mào những cuộc tranh luận về bản chất của nhiếp ảnh như một loại hình nghệ thuật.

Từ chỗ chỉ ghi chép hình ảnh một cách thuần túy sang một hình thức biểu đạt nghệ thuật hơn, trào lưu “Nhiếp ảnh hình tượng” đã áp dụng các kỹ thuật để truyền tải những phẩm chất của các loại hình mỹ thuật truyền thống. Nó là phản ứng trước quan điểm cho rằng nhiếp ảnh là một quá trình kỹ thuật đơn thuần chứ không phải nghệ thuật. Tinh thần thẩm mỹ của nó là tập trung vào việc tạo ra những hình ảnh nhấn mạnh vẻ đẹp, tông màu và bố cục.

Hồ Bá Lộc (Việt Nam)

Những đặc điểm chính của Trường phái Hình tượng bao gồm:

Về mặt biểu đạt nghệ thuật: Các nhiếp ảnh gia hướng đến việc thể hiện tầm nhìn nghệ thuật cá nhân hơn là chỉ ghi lại hiện thực.

Về mặt Kỹ thuật: Việc sử dụng lấy nét mềm, những bộ lọc đặc biệt và thao tác phòng tối là phổ biến để đạt được hiệu ứng nghệ thuật mong muốn.

Về mặt Chủ thể: Tập trung vào các chủ thể gợi cảm, đôi khi lãng mạn hoặc đồng quê, để thể hiện phong cách hội họa.

Tóm lại mục đích cuối cùng của trường phái này là việc xử lý hình ảnh để thể hiện tầm nhìn thẩm mỹ mang nặng tính cá nhân. Chính vì thế, phong trào này cũng ảnh hưởng đến các nghệ sĩ và phong cách sau này, tạo nên nền tảng cho nhiếp ảnh nghệ thuật hiện đại. Khi các kỹ thuật và quan điểm mới xuất hiện, đặc biệt là với sự ra đời của nhiếp ảnh Hiện thực (Straight), ảnh hưởng của trường phái Hình tượng vẫn tiếp tục nhấn mạnh vào sự thể hiện cá nhân trong phương tiện nhiếp ảnh.

Trường phái Hình tượng có sự tương đồng với trường phái Ấn tượng trong hội họa, vì nó tập trung vào tâm trạng và bầu không khí. Các nhiếp ảnh gia của trường phái này sử dụng kỹ thuật lấy nét mềm và chơi đùa với ánh sáng và bóng đổ để tái hiện những kỹ thuật hội họa của trường phái ấn tượng.

Tetiana Averina (Ukraina)

Khi trào lưu Pictorialist suy yếu, nhiếp ảnh thế giới có những góc nhìn mới. Ansel Adams, Edward Weston…đã thay thế chủ thể mềm mại và ẩn dụ của Pictorialism bằng hình ảnh tự nhiên hơn và sắc nét hơn. Và phong cách này được gọi là Nhiếp Ảnh Hiện thực. Tính thẩm mỹ của trường phái Hình tượng đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhiếp ảnh nghệ thuật. Bằng cách làm nổi bật tiềm năng thể hiện cá nhân và vẻ đẹp thị giác của nhiếp ảnh, trào lưu Hình tượng đã mở đường cho các nhiếp ảnh gia sau này khám phá vượt ra ngoài phạm vi ảnh tài liệu và đi sâu vào những khía cạnh chủ thể hơn của nhiếp ảnh. Ví dụ phương pháp buồng tối tăng mạnh độ tương phản đã đẻ ra phong cách Chiaroscuro ở nước Ý.

Mặc dầu Pictorialism lụi tàn từ sau thế chiến thứ nhất, tuy nhiên, điều đó ko có nghĩa là nó đã chết. Thậm chí cho đến ngày nay, cùng với sự phát triển của kỹ thuật số, buồng tối đã đi vào dĩ vãng với sự thay thế xử lý hậu kỳ bằng phần mềm, thì “Nhiếp ảnh hình tượng” vẫn tồn tại như một phong cách hiên ngang và đầy sức sống. Nếu như ngày trước người ta hội họa hóa những bức ảnh bằng cách tìm tòi hoa chất để chế thuốc hiện, rồi mày mò quy trình in tráng, thì ngày nay người ta can thiệp ngay từ khâu bấm máy. Bằng cách trộn hình ảnh với họa tiết (texture) đặt trước cảm quang của máy ảnh số, người ta đã tạo được những bức ảnh đẹp như tranh vẽ trên toile (vanvas). Việc chọn tấm texture như thế nào, điều chỉnh thời gian phơi ra sao là phụ thuộc ý tưởng sáng tác. Hoặc kết hợp chụp Pictorial với Straight (gọi là hybrid) rồi sau đó hậu kỳ trên máy tính để ra được những bức ảnh như sơn mài hoặc màu dầu ưng ý.

Trên thế giới, đội ngũ các nhiếp ảnh gia đang đi theo con đường riêng của mình, tiếp tục với những sáng tạo dựa trên kỹ thuật Pictorialism hiện nay rất hùng hậu. Họ đã gặt hái được những thành công đáng ghi nhận. Tuy nhiên có một số nhiếp ảnh gia đã nhầm lẫn khái niệm bản ngã trong sáng tác. Pictorialism cổ súy cho tự do sáng tạo, nhưng tạo dấu ấn cá nhân điều đó không có nghĩa là bất chấp những nguyên lý căn bản về cái đẹp truyền thống, thứ đã được đúc rút từ khi có loài người đến nay. Chẳng hạn lấy nét mềm (soft focus) hoàn toàn không có nghĩa là làm mất nét (Out of focus). Hoặc nữa, một bức ảnh pictorial tốt ko thể là bức ảnh có bố cục tồi. Sẽ là sai lầm nếu hiểu no-rule là ko có luật lệ gì cả. Mà đó là luật đã vượt lên trên những quy định thông thường để đạt được hiệu ứng thị giác tuyệt đối.