Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, Phật giáo đã có những đóng góp quan trọng trong việc hình thành nền tư tưởng, văn hóa dân tộc Việt Nam. Nhằm góp phần đánh giá những đóng góp của Phật giáo đối với sự phát triển của dân tộc từ thời nhà Lý, hướng tới phát huy những giá trị tinh thần quý báu của Phật giáo trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước hiện nay, xây đắp thêm mạch nguồn nuôi dưỡng tâm hồn người Việt hướng đến chân, thiện, mỹ, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã tổ chức biên soạn, xuất bản cuốn sách “Phật giáo với dân tộc: Từ thời nhà Lý đến nay”.

Cuốn sách dày hơn 400 trang, khổ 16x24cm, được biên soạn bởi Thượng tọa, Tiến sĩ Thích Đức Thiện và Thạc sĩ Nguyễn Thái Bình (Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật). Cuốn sách gồm 2 phần: Tinh hoa và di sản Phật giáo thời Lý; Phật giáo với xã hội Việt Nam hiện đại. Mỗi phần gồm nhiều bài viết phác họa bức tranh toàn cảnh về chính trị, văn hóa, xã hội thời Lý, trong đó tinh thần đạo Phật không tách khỏi tinh thần dân tộc, văn hóa Phật giáo trở thành một bộ phận quan trọng của nền văn hóa dân tộc; đồng thời cho thấy di sản vật chất, tinh thần mà Phật giáo nhà Lý để lại cũng chính là tài sản quý giá, tài nguyên vô giá để Phật giáo hôm nay có thêm nhiều đóng góp cho sự phát triển của đạo và đời.

Bìa cuốn sách

Với lịch sử hơn 2.000 năm, Phật giáo đã hội nhập và đồng hành cùng đời sống văn hóa - xã hội đất nước. Phật giáo phát triển hưng thịnh và trở thành hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị nước ta dưới triều đại nhà Lý. Trải qua 9 đời vua với hơn 200 năm trị vì (1009-1225), Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo đều cùng tồn tại và phát triển, nhưng đạo Phật được các vua Lý tôn sùng và có những chính sách ưu ái, tạo điều kiện cho phát triển mạnh mẽ. Do vậy, Phật giáo trở thành quốc giáo, chi phối mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có chính trị. Những vị vua anh minh triều Lý đều là những phật tử, thiền sư, cùng với các vị quốc sư, thiền sư khác đã có nhiều đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng, chấn hưng đất nước. Phật giáo thời Lý đã trở thành nền tảng tư tưởng của xã hội, góp phần to lớn tạo nên nền văn minh Đại Việt. Triều Lý đã phát huy yếu tố tích cực, tiến bộ của đạo Phật để phục vụ công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, chăm lo cuộc sống của nhân dân, góp phần xây dựng nền văn minh Đại Việt thịnh trị trong hơn hai thế kỷ.

Đến nhà Trần, Phật giáo tiếp tục phát triển rực rỡ và là một trong những giai đoạn Phật giáo hòa nhập sâu rộng vào lòng dân tộc. Điểm nổi bật của Phật giáo thời kỳ này là tính tích cực nhập thế: “Phật pháp tại thế gian, bất ly thế gian pháp”, không tách rời sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Nhờ kết hợp hài hòa giữa tính nhập thế và xuất thế, Phật giáo thời Trần đã trở thành một bộ phận của văn hóa dân tộc, có ảnh hưởng và tác động đến nhiều mặt đời sống xã hội, góp phần làm nên những thành tựu to lớn trong lịch sử nhà Trần. Các vị vua nhà Trần đã tiếp thu những di sản rực rỡ mà Phật giáo nhà Lý để lại, xây dựng nền văn minh của triều đại mình. Phật giáo nhờ đó đã phát triển vươn cao thêm một bước nữa, nâng cao vị thế Phật giáo gắn liền với dân tộc một cách hòa hợp. Nhà Trần đã biến Phật giáo trở nên gần gũi hơn với cuộc sống nhân dân và biến thành sức mạnh của tinh thần “Đông A”, “sát Thát” đánh bại quân ngoại bang xâm lược.

Sang thời Lê sơ TK XV-XVI, Nho giáo được chính quyền chọn làm hệ tư tưởng chính thống của nhà nước. Việc chú trọng khoa cử Nho giáo cùng với việc ban hành các quy định về lễ giáo của nhà nước đã khiến cho Nho giáo chiếm ưu thế hơn so với Phật giáo.

Đến thời kỳ nội chiến Nam - Bắc triều, Phật giáo có sự khởi sắc trở lại khi các chúa Trịnh, Nguyễn đều tạo điều kiện cho việc tôn tạo, sửa chữa chùa chiền, song không còn thịnh vượng như trước.

Bước sang TK XX, Phật giáo tiếp tục nêu cao ngọn cờ yêu nước, kề vai sát cánh cùng toàn thể nhân dân cả nước đấu tranh giải phóng dân tộc. Nhiều cơ sở thờ tự của Phật giáo trên khắp mọi miền đất nước đã trở thành những căn cứ che chở, nuôi giấu cán bộ cách mạng; nhiều tăng ni, phật tử đã hăng hái tòng quân lên đường đánh giặc, cứu nước, đóng góp to lớn vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Đó là những minh chứng cho tinh thần yêu nước chân chính của Phật giáo Việt Nam hòa mình trong dòng chảy lịch sử dân tộc, đúng như đánh giá của Thủ tướng Phạm Văn Đồng: “Phật giáo Việt Nam đã góp phần làm sáng ngời lý tưởng dân tộc, và trưởng thành cùng dân tộc”.

Ngày nay, Phật giáo vẫn giữ nguyên vai trò, vị thế của mình trong đời sống dân tộc, một lòng phụng sự dân tộc, phụng sự chúng sinh theo phương châm “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội”. Phật giáo Việt Nam vẫn tiếp tục có nhiều đóng góp to lớn cho sự phát triển của đất nước và khối đại đoàn kết toàn dân tộc. 

Cuốn sách Phật giáo với dân tộc: từ thời nhà Lý đến nay thực sự đã góp phần làm rõ những đóng góp to lớn của Phật giáo đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, phát huy những giá trị tinh thần quý báu của Phật giáo, làm phong phú, sâu sắc thêm các giá trị văn hóa truyền thống, xây dựng hạnh phúc của con người và tư tưởng độc lập, tự chủ của dân tộc Việt Nam.

HỒNG HÂN