Cách thành phố Yên Bái khoảng 80km theo quốc lộ 32, thị xã Nghĩa Lộ của tỉnh Yên Bái được ví như “trái tim” của miền Tây Bắc, nơi hội tụ vẻ đẹp thiên nhiên trù phú và nền văn hóa đậm đà bản sắc. Nghĩa Lộ không chỉ đẹp vì có những cánh đồng lúa trải dài hay dòng suối uốn lượn quanh bản làng. Nơi đây còn là cái nôi của văn hóa dân tộc Thái với những điệu xòe mềm mại, cuốn hút; những nếp nhà sàn và kho tàng văn hóa dân gian phong phú. Để góp phần bảo tồn và phát huy nhiều giá trị văn hóa truyền thống thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng lớp nhân dân, nhiều năm nay, thị xã Nghĩa Lộ đã chú trọng phát triển du lịch gắn với xây dựng NTM.

Khách du lịch chụp ảnh lưu niệm tại cơ sở Homstay Loan Khang

Nhắc đến Nghĩa Lộ là nhắc đến một nét văn hóa vô cùng đặc sắc, hấp dẫn, khi thị xã có tới 77% dân số là người dân tộc thiểu số, trong đó 52% người dân là đồng bào dân tộc Thái. Đến các bản làng người Thái hôm nay, du khách vẫn cảm nhận được vẻ nguyên sơ của những nếp nhà sàn, lối sinh hoạt thường nhật, văn hóa ẩm thực, trang phục, các loại hình văn nghệ dân gian… Tất cả đã trở thành một tiềm năng vô giá. 

Hiện, Nghĩa Lộ có nhiều lễ hội truyền thống được bảo tồn, khai thác và tổ chức; thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân, du khách tham gia như: Lễ hội Rằm tháng Giêng, Hội Hạn Khuống, Tết Xíp Xí... Điểm nhấn trong các lễ hội ở Nghĩa Lộ chính là Lễ hội Văn hóa - Du lịch Mường Lò được tổ chức thường niên,... Chính những điệu dân ca, dân vũ độc đáo đã mời gọi và “níu chân” du khách trong và ngoài nước đến tham quan, thưởng lãm, hòa mình vào vùng đất Mường Lò góp phần tô thắm, làm đẹp thêm những giá trị văn hóa đặc sắc của người dân nơi đây. Chị Louise Fournier - du khách Pháp chia sẻ: “Tôi rất ấn tượng với Nghĩa Lộ. Nơi đây có cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, những cánh đồng ruộng bậc thang xanh mướt và bầu không khí trong lành. Người dân địa phương rất thân thiện, hiếu khách. Đến đây, tôi thực sự thích văn hóa truyền thống của người Thái. Tôi đã có cơ hội tham gia điệu múa xòe, thưởng thức các món ăn đặc trưng như xôi ngũ sắc, cá nướng. Những trải nghiệm này giúp tôi hiểu hơn về cuộc sống và phong tục tập quán của người dân địa phương. Đây là lần thứ 2 tôi quay trở lại đây cùng bạn bè, so với lần trước tôi thấy du lịch ở đây được đầu tư tốt hơn về cả cơ sở hạ tầng và phong cách phục vụ du lịch. Tôi tin rằng nơi đây sẽ thu hút rất nhiều du khách quốc tế”. 

Du lịch gắn với trải nghiệm văn hóa được thị xã Nghĩa Lộ đặc biệt quan tâm

Có thể nói, hướng đi lấy văn hóa làm nền tảng để phát triển du lịch đã tạo nên sự khác biệt giữa Nghĩa Lộ với các địa phương làm du lịch khác. Bởi vậy, thị xã cũng xác định rõ giá trị của văn hóa trong phát triển du lịch. Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tiêu biểu được Nghĩa Lộ đẩy mạnh trong nhiều năm qua. Hiện, thị xã đã hình thành 3 điểm du lịch cộng đồng tại các xã Nghĩa An, Nghĩa Lợi và Phúc Sơn với hàng chục hộ dân tham gia hoạt động. Nhờ chính sách hỗ trợ của địa phương, sự nỗ lực của các hộ kinh doanh, cơ sở vật chất và chất lượng dịch vụ ngày càng được nâng cao. Ngoài cung cấp điểm lưu trú, dịch vụ du lịch, thị xã còn kết hợp bán các mặt hàng nông sản, đồ thủ công mỹ nghệ của địa phương. Để đáp ứng nhu cầu vui, chơi, mua sắm của du khách, Nghĩa Lộ đã xây dựng các điểm trưng bày, giới thiệu và bán sản phẩm nông nghiệp, đồ lưu niệm; thành lập 3 hợp tác xã, 34 tổ hợp tác phục vụ du lịch; thường xuyên duy trì hoạt động 23 đội văn nghệ quần chúng phục vụ sinh hoạt văn hóa văn nghệ tại các thôn bản trên địa bàn các xã, phường; tổ chức được 3 lớp truyền dạy khắp Thái tới đối tượng là các nghệ nhân ưu tú, giáo viên, học sinh và những người có năng khiếu, tâm huyết, đam mê với những điệu khắp của người Thái Mường Lò - ông Đinh An Tuấn, Trưởng phòng văn hóa, khoa học và thông tin thị xã cho biết.

Cách tích hợp nhiều hoạt động đã góp phần không nhỏ thúc đẩy du lịch nông thôn trên địa bàn thị xã gắn với phát huy, khai thác lợi thế, tiềm năng nông nghiệp, văn hóa và môi trường sinh thái của địa phương. Đồng thời, ở phương diện khác, các hoạt động du lịch đã thúc đẩy tư duy từ sản xuất nông nghiệp chuyển sang kinh tế nông nghiệp của người dân.

Năm 2024, ngành Du lịch thị xã Nghĩa Lộ thu hút gần 358.000 lượt du khách, trong đó, khách quốc tế đạt 45.000 lượt, doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 290 tỷ đồng. Riêng 2 tháng đầu năm 2025, thị xã đón và phục vụ 70.886 lượt khách, trong đó khách quốc tế 5.720, doanh thu đạt 63,7 tỷ đồng. Với mục tiêu "Biến di sản thành tài sản”, Nghĩa Lộ luôn đặt trọng tâm phát triển du lịch có chất lượng, thương hiệu, hướng tới chuyên nghiệp, hiện đại. Trong đó, thị xã tập trung ưu tiên phát triển mạnh vào dịch vụ du lịch như thực hiện tốt công tác quy hoạch, tích cực thu hút các nhà đầu tư có năng lực, kinh nghiệm phát triển hạ tầng du lịch, đa dạng hóa các sản phẩm và loại hình du lịch theo hướng bền vững tại các vùng du lịch trọng điểm. Đồng thời, thị xã cũng đẩy mạnh quảng bá, xây dựng thương hiệu du lịch Nghĩa Lộ, hướng tới hoàn thiện hệ sinh thái du lịch xanh theo chuỗi giá trị, tạo hình ảnh và điểm nhấn trong phát triển du lịch.

Một trong những điểm nổi bật của du lịch Nghĩa Lộ là loại hình du lịch cộng đồng. Bởi vậy, trong những năm qua, du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái đã trở thành một hướng đi quan trọng của thị xã Nghĩa Lộ, góp phần tạo điểm nhấn thu hút du khách. 

Homestay Cương Chinh, thôn Đêu 2, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ là một trong những mô hình du lịch cộng đồng tiêu biểu được nhiều du khách lựa chọn sử dụng các dịch vụ du lịch trong nhiều năm qua. Nhận thấy nhu cầu của du khách không chỉ dừng lại ở việc trải nghiệm không gian nhà sàn, ẩm thực đặc trưng mà còn mong muốn tìm hiểu và mang về những sản phẩm thủ công mang đậm dấu ấn văn hóa địa phương, homestay Cương Chinh đã chủ động đáp ứng nhu cầu này. Theo đó, cơ sở đã dành một khu vực riêng để trưng bày và bán các mặt hàng truyền thống như khăn piêu, túi thổ cẩm, váy áo, dụng cụ sinh hoạt bằng mây tre đan... Những sản phẩm ấy không chỉ thể hiện sự khéo léo, tinh tế trong từng đường kim mũi chỉ của đồng bào Thái mà còn giúp du khách có một kỷ vật lưu niệm ý nghĩa sau mỗi chuyến đi. Hầu hết du khách đến đây đều bày tỏ sự hài lòng khi được hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc, được tận tay chạm vào những sản phẩm thủ công tinh xảo và lắng nghe câu chuyện đằng sau từng tấm vải, chiếc khăn. Việc kết hợp kinh doanh dịch vụ lưu trú với phát triển các sản phẩm thủ công đã giúp homestay Cương Chinh tạo được dấu ấn riêng, trở thành điểm đến hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Trung bình mỗi tháng, cơ sở đón và phục vụ từ 25 - 30 đoàn khách, góp phần giải quyết việc làm ổn định cho 3 - 5 lao động địa phương. Ngoài tạo thu nhập bền vững, mô hình này còn giúp bảo tồn nghề dệt thổ cẩm và các giá trị văn hóa truyền thống của người Thái, nhất là trong bối cảnh văn hóa đang chịu tác động mạnh mẽ của đời sống hiện đại. Bên cạnh đó, việc khai thác văn hóa truyền thống để phát triển du lịch không chỉ giúp gia tăng trải nghiệm cho du khách mà còn góp phần quan trọng vào mục tiêu xây dựng nông thôn mới theo hướng bền vững.

Với mục tiêu đưa thị xã Nghĩa Lộ trở thành trung tâm du lịch văn hóa đặc sắc của khu vực Tây Bắc, những năm qua, Nghĩa Lộ đã và đang triển khai mạnh mẽ Đề án “Xây dựng thị xã Nghĩa Lộ thành thị xã văn hóa - du lịch giai đoạn 2021 - 2025”. Nghĩa Lộ cũng đẩy mạnh công tác vận động, tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về việc gìn giữ những nét đẹp trong sinh hoạt và đời sống hằng ngày. Những giá trị văn hóa truyền thống như kiến trúc nhà sàn, trang phục thổ cẩm, lễ hội đặc trưng không chỉ được bảo tồn mà còn được phát huy, trở thành điểm nhấn thu hút khách du lịch. 

Bên cạnh đó, ẩm thực truyền thống của người Thái cũng được khai thác hiệu quả để phục vụ du khách. Những món ăn như xôi ngũ sắc, thịt trâu gác bếp, cá nướng pa pỉnh tộp, bánh chưng đen,... vừa mang đậm hương vị núi rừng vừa trầm tích trong đó những câu chuyện văn hóa về lối sống và quan niệm của đồng bào Thái. Việc chung tay gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của các hộ làm du lịch cộng đồng ở thị xã đã góp phần quan trọng trong việc thu hút hàng trăm nghìn lượt khách trong và ngoài nước đến với Nghĩa Lộ. Doanh thu từ hoạt động du lịch của các hộ này đạt từ 200 - 500 triệu đồng/năm, góp phần tạo việc làm và nâng cao thu nhập bình quân đầu người, giảm tỷ lệ hộ nghèo cho thị xã.

Ngoài tập trung phát triển du lịch, thị xã luôn quan tâm chú trọng bảo vệ bản sắc văn hóa, môi trường sinh thái. Với tiêu chí “Du lịch từ nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”, bên cạnh việc phát huy vai trò chủ thể của người dân trong giữ gìn phong tục truyền thống và văn hóa tốt đẹp, Nghĩa Lộ còn đề cao vai trò của người dân trong tham gia bảo vệ cảnh quan, môi trường. Bởi vậy, nhiều hoạt động du lịch được gắn với việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM. 

Từ chủ trương xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu gắn với phát triển du lịch cộng đồng, vừa qua, xã Nghĩa Lợi đã lựa chọn thôn Sà Rèn làm điểm để đầu tư chỉnh trang hạng mục phụ trợ Rặng Tre thành khu du lịch tiêu biểu Sà Rèn gắn với xây dựng thôn NTM kiểu mẫu. Theo đó, người dân đã nâng cao hơn ý thức bảo vệ cảnh quan môi trường. Nhiều hộ gia đình không chỉ tự nguyện hiến đất làm đường, mà còn chủ động dọn dẹp vệ sinh, trồng hoa ven đường, tạo nên một không gian xanh - sạch - đẹp thu hút du khách. 

Có thể nói, những giải pháp đồng bộ trong phát triển du lịch và xây dựng NTM những năm qua đã giúp thị xã Nghĩa Lộ khoác lên mình một diện mạo hiện đại nhưng vẫn giữ được hồn cốt của văn hóa truyền thống. Những nếp nhà sàn ẩn hiện trong các bản làng, những điệu xòe mê đắm lòng người, những lễ hội ngập tràn sắc màu cùng tấm lòng hiếu khách của người dân nơi đây đã biến Nghĩa Lộ thành điểm đến đầy sức hút trên bản đồ du lịch Tây Bắc. Việc tiếp tục đầu tư đồng bộ vào hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ, đặc biệt là đẩy mạnh quảng bá hình ảnh trên các nền tảng số đã giúp Nghĩa Lộ dần hiện thực hóa mục tiêu “biến di sản thành tài sản” khi mỗi bản làng nơi đây trở thành một điểm đến trải nghiệm, mỗi người dân trở thành một đại sứ du lịch,... Các cách làm, nỗ lực của chính quyền địa phương cũng như người dân không chỉ nhằm níu giữ bước chân du khách khi đến với mảnh đất Mường Lò mà còn vì mục tiêu xây dựng NTM bền vững.

Bài và ảnh: THÙY HƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 606, tháng 5-2025