VẤN ĐỀ TIẾP NHẬN VĂN HÓA NƯỚC NGOÀI CỦA SINH VIÊN HIỆN NAY

 

1. Sự tiếp nhận văn hóa nước ngoài của sinh viên

Trong xu thế hội nhập, nhiều biến đổi mạnh mẽ về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội... đã làm thay đổi rất nhiều hệ giá trị mà người Việt Nam đang theo đuổi. Sự phát triển của khoa học kỹ thuật, công nghệ, truyền thông làm cho quá trình giao lưu, tiếp nhận, truyền bá văn hóa diễn ra nhanh chóng. Trong thanh niên, sinh viên là bộ phận tinh hoa, tri thức, năng động, sáng tạo, tự chủ, có hoài bão, lý tưởng. Sinh viên là những người có những sinh hoạt tập thể và thường sống ở đô thị nên họ tiếp thu, tiếp biến những giá trị văn hóa nhân loại nhanh hơn cả so với các bộ phận khác trong xã hội. Do tuổi trẻ, chưa trải nghiệm nhiều, trong họ tiềm ẩn những nhân tố tiêu cực như: dễ chán nản, hoang mang dao động trước khó khăn, dễ bị kích động, nhẹ dạ cả tin, tiếp nhận thông tin ít chọn lọc. Họ đang ở độ tuổi năng động, hăng hái, sôi nổi, nhiệt tình, vô tư, nhạy bén, ưa dân chủ, chuộng cái mới song cũng dễ sa vào trạng thái cực đoan, tiêu cực. Nhìn chung, họ là những người có ý chí vươn lên trong học tập, rèn luyện nhân cách và phẩm chất, mong muốn đưa đất nước sớm thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, muốn được cống hiến, được làm giàu chính đáng cho bản thân, gia đình, có việc làm, thu nhập ổn định, có đời sống văn hóa tinh thần phong phú, môi trường sống an toàn, được tin tưởng.

Sự tiếp nhận văn hóa nước ngoài của sinh viên diễn ra ngay trên giảng đường đại học. Đây là trải nghiệm hoàn toàn mới. Từ cuối TK XIX, nền giáo dục đại học ở Việt Nam đã chịu ảnh hưởng của nền giáo dục phương Tây. Các môn học và ngành học của bậc đại học ở Việt Nam đang phát triển theo hướng đa dạng, hiện đại, giống như nhiều nước trên thế giới. Nội dung nhiều môn học, ngành học xuất phát từ nhiều nền văn hóa khác nhau của nhân loại. Đặc biệt trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, các tri thức đều gắn liền với văn hóa, văn minh nơi đã sản sinh ra nó. Và như vậy, nắm bắt tri thức, họ đồng thời nắm bắt luôn văn hóa, văn minh của chính nơi đó.

Không chỉ tiếp nhận văn hóa nước ngoài từ các môn học mà trong trường học, sinh viên còn chịu ảnh hưởng từ giảng viên và bạn bè. Trong số giảng viên của trường học, có một số được đào tạo ở nước ngoài. Họ đã đem kiến thức, quan điểm, phong cách của mình học tập từ nước ngoài đến với sinh viên. Những giảng viên Tây học hoặc có phong cách hiện đại thường được sinh viên hào hứng lắng nghe và học tập. Những sinh viên học các ngành học có yếu tố nước ngoài như: ngoại ngữ, ngoại giao, ngoại thương… thì họ học ngôn ngữ, văn hóa nước ngoài, đồng thời họ thường được giao lưu với sinh viên nước ngoài. Sinh viên trường này lại giao lưu với sinh viên trường khác. Sinh viên nước ngoài đến học tập tại Việt Nam ngày càng đông. Trường học hoặc Đoàn Thanh niên cũng tổ chức những hoạt động hợp tác, liên kết đào tạo và giao lưu sinh viên Việt Nam với sinh viên quốc tế ở các trường đại học trên thế giới. Đó là những cơ hội để sinh viên các nước học tập lẫn nhau, đồng thời quảng bá văn hóa dân tộc đến bạn bè thế giới.

Sinh viên tiếp nhận văn hóa nước ngoài thông qua đi du lịch, thăm người thân ở nước ngoài. Hiện nay, có nhiều người nước ngoài sống, làm việc và học tập tại Việt Nam. Họ có thể là giảng viên, chuyên gia hay sinh viên, trực tiếp tiếp xúc với sinh viên Việt Nam.

Rộng hơn, sinh viên Việt Nam thường sống ở đô thị nên môi trường văn hóa đô thị cũng có nhiều ảnh hưởng từ văn hóa nước ngoài. Các trung tâm vui chơi, giải trí, hệ thống siêu thị.. được thiết kế theo hướng hiện đại hóa. Các hoạt động giao lưu, triển lãm, liên hoan văn hóa nghệ thuật của các nước trên thế giới đều diễn ra ở các trung tâm văn hóa. Sinh viên có nhiều cơ hội để tham gia các hoạt động đó.

2. Nhng nhân t tác đng đến s tiếp nhn văn hóa nước ngoài ca sinh viên.

Xu hướng toàn cu hóa là xu hướng khách quan tác đng mnh m đến mi quc gia, dân tc và mi cá nhân. Thanh niên, sinh viên vi tư cách là lc lượng đang chun b gia nhp vào lc lượng sn xut mi, tt nhiên chu s tác đng rt ln ca quá trình toàn cu hóa.

Tác động tích cực: Do tác động của toàn cầu hóa và chính sách mở cửa, trình độ hiểu biết mọi mặt của sinh viên ngày càng được nâng cao, không chỉ giới hạn trong những kiến thức được giảng dạy trong nhà trường. Cũng qua đó, ý thức về các vấn đề trong nước và thế giới của họ cũng được nâng cao. Nhờ quá trình toàn cầu hóa mà sinh viên đi đầu trong việc tiếp nhận, bổ sung những giá trị văn hóa của nhân loại và dân tộc vào hành trang của mình. Nhiều sinh viên đã và đang thay đổi lối sống của mình, họ chuyển sang lối sống phù hợp hơn với thời đại của công nghiệp và bùng nổ thông tin. Phần lớn sinh viên đến từ nhiều vùng quê khác nhau khi thâm nhập vào cuộc sống ở đô thị có mức độ tác động của toàn cầu hóa cao hơn, họ đã chuyển từ cuộc sống có phần khép kín, cam chịu, phụ thuộc, thiếu năng động sang cuộc sống cởi mở, năng động, tự lập, dám làm, dám chịu trách nhiệm phù hợp với xu thế thời đại. Đây chính là giá trị văn hóa mà sinh viên sẽ tự tích lũy được.

Tác động tiêu cực: Toàn cầu hóa đã và đang đưa các quan niệm giá trị, lối sống phương Tây vào nước ta. Văn hóa phương Tây được hình thành trong những bối cảnh kinh tế, chính trị, xã hội và truyền thống khác biệt hẳn với nước ta, nên sự tương tác giữa hai luồng văn hóa khác biệt nhau sẽ tạo nên những biến đổi đáng kể đối với chủ thể tiếp nhận là sinh viên. Sự tác động này làm thay đổi quan niệm, lối sống của nhiều sinh viên theo hướng tích cực. Tuy nhiên, do sức mạnh của văn hóa nước ngoài thường được đi kèm với sức mạnh của kinh tế đã dẫn tới ưu thế của văn hóa nước ngoài trong nhận thức của sinh viên. Tuy là thành phần có trí tuệ hơn, nhưng trước sức mạnh của văn hóa nước ngoài, có không ít thanh niên có nguy cơ xa rời lối sống theo những quan điểm, chuẩn mực đạo đức truyền thống, tốt đẹp, đánh mất bản sắc dân tộc, chuyển sang sùng bái lối sống phương Tây, đề cao quá mức giá trị vật chất, lợi ích cá nhân, vị kỷ, thực dụng, đua đòi, ăn chơi xa hoa, lãng phí, sống trụy lạc, thác loạn, ưa dùng bạo lực.. xa lạ với truyền thống phương Đông và đối lập với quan niệm đạo đức truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam.

Nn kinh tế th trường có tác đng trc tiếp đến kh năng tiếp nhn văn hóa nước ngoài ca sinh viên. T khi đt nước ta chuyn sang cơ chế th trường, sc sn xut được gii phóng, năng sut lao đng ngày mt tăng, to tin đ vt cht nâng cao đi sng ca nhân dân. Nn kinh tế th trường đã khiến sinh viên phi ch đng trong vic tiếp nhn giá tr văn hóa phương Tây. Tuy nhiên, điu này cũng to nên c nhng điu tích cc và tiêu cc vi vic tiếp nhn văn hóa nước ngoài ca sinh viên.

Tác động tích cc: Nn kinh tế th trường vi quy lut giá tr, vi s cnh tranh lành mnh s to điu kin bc l kh năng, kích thích tim năng sáng to, đòi hi con người phi luôn vươn lên để t khng định mình. Do đó, nó góp phn hình thành nên nhng con người năng động, có tính cách độc lp và có tinh thn t ch. Đây chính là nhng giá tr văn hóa mà nhiu thanh niên phương Tây đã có được và nó tr thành nhng mu hình văn hóa để sinh viên hc tp. Điu đó s tác động phân loi, to ra mt b phn sinh viên hăng say hc tp, t giác rèn luyn để sm khng định mình. Tư duy độc lp, kh năng t ch, sáng to, dám nghĩ, dám làm là nhng giá tr văn hóa ca thanh niên phương Tây đã có trong nn kinh tế th trường mà sinh viên Vit Nam cn phi rèn luyn.

Tác động tiêu cc: Nn kinh tế th trường vi nhng mt trái ca nó như t sùng bái đồng tin, quá đề cao giá tr vt cht, li ích cá nhân; chy theo li nhun; th đon, gian ln, tiêu cc trong làm ăn; thương mi hóa mi mi quan h, phân hóa giàu nghèo... đã và đang có tác động tiêu cc ghê gm làm băng hoi, xói mòn các giá tr đạo đức truyn thng ca dân tc, to ra mt môi trường ô nhim, thm chí nhim độc ngay trong môi trường giáo dc đại hc.

Như vy, vic sm nhn thc đy đ tác đng hai chiu ca kinh tế th trường, t đó có nhng bin pháp ch đng phát huy mt tích cc, hn chế tiêu cc là mt vn đ quan trng đ đnh hướng s tiếp nhn văn hóa nước ngoài ca sinh viên.

S phân hóa sâu sc trong nhn thc, đo đc, li sng, phong cách và kh năng tiếp nhn văn hóa nước ngoài ca sinh viên.

Xu hướng tích cc: Do có điu kin vt cht tt hơn mà mt b phn sinh viên vi tinh thn tích cc, thái độ nghiêm túc, t giác trong hc tp và rèn luyn, có ý thc phn đấu vươn lên mnh m đã tr thành mt b phn có nhiu ưu thế trong vic lc b, tiếp nhn và x lý nhng nhân t văn hóa ngoi nhp để hình thành nhng giá tr văn hóa mi ca riêng mình. B phn sinh viên này va gi gìn được nhng giá tr đạo đức truyn thng tt đẹp, va tiếp thu, rèn luyn và có được nhng phm cht đạo đức, li sng, phong cách sng hin đại. Đây là b phn sinh viên vô cùng cn thiết cho đất nước sau này.

Xu hướng tiêu cc: S phân hóa trong sinh viên đã to ra nhiu xu hướng biến đổi h giá tr văn hóa khác nhau. Sinh viên cũng không tránh khi s mt phương hướng, không làm ch được bn thân trước s tác động đa chiu ca nhiu yếu t c t bên ngoài cuc sng đến môi trường giáo dc đại hc. T đó h có nhn thc sai lm, lch lc, tiếp thu thiếu chn lc nhng giá tr t bên ngoài, xem thường nhng giá tr đạo đức truyn thng tt đẹp ca dân tc...

3. T tiếp nhn đến tiếp biến văn hóa nước ngoài ca sinh viên

Biến đổi của điều kiện kinh tế xã hội kéo theo sự biến đổi hệ chuẩn giá trị xã hội. Sự tiếp nhận văn hóa nước ngoài của sinh viên khiến chúng ta phải chú trọng hơn đến hệ giá trị đang hình thành trong tầng lớp này. Trong sự thay đổi hệ giá trị đó, người ta thường nói về sự thay đổi từ tính cộng đồng sang tính cá nhân, được hiểu trên bình diện ý thức văn hóa về cá nhân. Và như vậy, tính cá nhân không nhất thiết phải đặt trong thế đối lập với tính cộng đồng, mà hướng đến sự hài hòa lợi ích giữa cá nhân và cộng đồng; đồng thời phát huy tinh thần chịu trách nhiệm, dám nghĩ, dám làm, khai mở sự sáng tạo.

Sự phát triển của thị trường lao động, đặc biệt là những kỹ năng làm việc theo yêu cầu và chuẩn mực của nước ngoài, đã gia tăng những đòi hỏi về văn hóa, kỹ năng nghề nghiệp và phương thức ứng xử, thúc đẩy sinh viên tự giác học thêm. Ngoài những kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, họ còn phải học thêm nhiều kỹ năng sống để có thể kịp chuẩn bị nghề nghiệp mới, phù hợp với sự phát triển của xã hội trong điều kiện toàn cầu hóa

Vì đặc tính này, nhiều sinh viên đã có những bước đi táo bạo, đôi khi liều lĩnh và thậm chí còn chà đạp lên giá trị truyền thống để khẳng định mình.

Trong giao lưu, tiếp biến văn hóa diễn ra sự tác động qua lại giữa yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Yếu tố ngoại sinh kích thích, gợi mở, thúc đẩy và là đối tượng cho quá trình nội sinh hóa diễn ra. Yếu tố ngoại sinh có thể là tiến bộ, phù hợp, cần thiết nhưng cũng có thể là lạc hậu, không phù hợp, không cần thiết.

Ảnh hưởng từ văn hóa nước ngoài, sinh viên Việt Nam trở nên mạnh mẽ, năng động, hiện đại, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm. Họ có khả năng dùng ngôn ngữ quốc tế để giao tiếp, học tập với người nước ngoài. Có nhiều sinh viên ước mơ được ra nước ngoài học tập, làm việc, sinh sống. Họ mang hoài bão, ước mơ hòa cùng với hoài bão, ước mơ của sinh viên thế giới; hâm mộ, thần tượng những người nổi tiếng trên thế giới, thích được rèn luyện, được trải nghiệm những giá trị cá nhân, mong muốn được khẳng định cái tôi của mình. Điều này không có gì là xấu, đặc biệt việc khẳng định cái tôi lại là tiền đề của sự sáng tạo. Tuy nhiên, phải định hướng, tuyên truyền để họ tích cực hơn trong hoạt động sáng tạo.

Sự thiếu hiểu biết về bản chất của văn hóa nước ngoài mà họ tiếp nhận, sức đề kháng từ văn hóa dân tộc thấp sẽ làm cho sinh viên bị choáng ngợp hoặc không biết lựa chọn giá trị phù hợp, dẫn đến những biểu hiện lai căng, lố bịch. Họ có thể sắm cho mình trang phục ngoại, ăn fast food, nói pha Việt với Anh, tiêu tiền ngoại tệ... nhưng không đồng bộ với suy nghĩ và hiểu biết. Tư tưởng sính ngoại làm họ quay lưng lại với những giá trị truyền thống. Mặt trái của cơ chế thị trường đã tác động xấu đến một bộ phận không nhỏ trong thanh niên sinh viên lối sống thoáng, thực dụng, ích kỷ; sở thích quái dị và những hành vi thiếu lành mạnh. Trong nhiều năm trở lại đây, đặc biệt là thông qua phong trào sinh viên tình nguyện, tính tích cực xã hội, tinh thần xung phong, ý thức chia sẻ cộng đồng đã được khơi dậy và trở thành xu hướng chủ đạo lôi cuốn đông đảo sinh viên tham gia; ý thức tiết kiệm, cần cù, vượt khó vươn lên được thể hiện rõ trong không ít bạn trẻ; quan niệm của sinh viên về đạo đức, lối sống có sự biến đổi mạnh, nhu cầu cống hiến và hưởng thụ của họ đã bước đầu đứng trên tư duy của công dân toàn cầu để lựa chọn.

4. Đnh hướng s tiếp nhn văn hóa nước ngoài cho sinh viên

Tăng cường công tác tuyên truyn, giáo dc nhm nâng cao nhn thc, hiu biết v văn hóa truyn thng cho sinh viên ngay trong h thng giáo dc và đào to. Điều này giúp cho sinh viên thấy được những cái hay, cái đẹp, những giá trị nhân văn sâu sắc của văn hóa truyền thống trên cơ sở khoa học. Khi niềm tự hào dân tộc được đặt trên cơ sở khoa học, nó sẽ làm cho sinh viên có trách nhiệm, hành động trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đó cũng như xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Hơn bao giờ hết tổ chức Đoàn trong các trường đại học phải thực sự mạnh và bao gồm nhiều người tâm huyết để định hướng, dẫn dắt sinh viên tiếp nhận và tiếp biến văn hóa nước ngoài thông qua nhiều phương tiện, hình thức, kênh khác nhau, thông qua các kỳ sinh hoạt đoàn, các hoạt động tham quan, dã ngoại, về nguồn, hành trình đến với những bảo tàng, địa danh lịch sử, thi viết, thi sân khấu hóa.

Phát huy vai trò xung kích, sáng to ca sinh viên thông qua vic đy mnh các phong trào tình nguyn. Đẩy mạnh các phong trào tình nguyện trong sinh viên, các hoạt động của Đoàn, phát huy cao độ vai trò của đoàn viên thanh niên trong việc khẳng định mình. Khẳng định mình, và đóng góp cho xã hội nhiều hơn cũng là những nhân tố ảnh hưởng của văn hóa nước ngoài trong sinh viên. Việc phát huy vai trò xung kích dựa trên nền tảng khẳng định cái tôi của sinh viên góp phần làm cho sinh viên được phát triển toàn diện, thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ. Đó là xung lực quan trọng để sinh viên tiếp nhận và tiếp biến văn hóa nước ngoài cho phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của Việt Nam 

Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh và tạo điều kiện thuận lợi để sinh viên học tập, rèn luyện. Xây dựng và hoàn thiện các chủ trương, chính sách về phát triển đời sống văn hóa cho sinh viên. Ngoài chuyện phải chú trọng đến việc đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất tối thiểu cho việc học tập của sinh viên, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh là động lực tin thần để sinh viên học tập hiệu quả.

Định hướng, tạo môi trường văn hóa phù hợp để thay đổi hành vi ứng xử văn hóa của sinh viên. Hành vi văn hóa ứng xử của thanh niên sinh viên là kết quả của quá trình nhận thức, tình cảm, ý chí, niềm tin trong quá trình sống, học tập và lao động. Nếu như quá trình tiếp nhận và tiếp biến văn hóa của thanh niên là phù hợp, nó cần phải được thể hiện bằng những hành vi văn hóa phù hợp với bối cảnh xã hội. Muốn khuyến khích được những hành vi này, chúng ta phải tạo nên một môi trường văn hóa phù hợp làm giá đỡ cho những điều tốt đẹp. Cho nên để vun đắp hành vi ứng xử đạo đức trong sinh viên, trước hết những người đi trước phải biết tác động một cách phù hợp vào nhận thức, tình cảm, ý chí và hành động của giới trẻ để họ từng bước nâng cao nhận thức, bồi dưỡng tình cảm, hình thành niềm tin và có những hành vi ứng xử đẹp trong cuộc sống. Có rất nhiều việc làm cụ thể và thiết thực để hướng họ tới cách ứng xử văn hóa: nêu gương của những người chung quanh để làm chuyển biến nhận thức; phát động các phong trào phù hợp trong mọi lĩnh vực để hướng họ vào những hành động tốt; ngoài ra còn sử dụng những tấm gương gần gũi như bạn bè, người thân, những tấm gương điển hình cùng trang lứa để tác động lên nhận thức, tình cảm và nhất là khơi gợi lòng tự trọng của họ; tổ chức các diễn đàn sinh viên về sống đẹp, sống có ích, sống có văn hóa...

Song hành vi s giao lưu - tiếp nhn văn hóa nước ngoài, sinh viên cn ý thc ca vic gi gìn bn sc văn hóa dân tc. Đồng thời, các tổ chức chính trị, chính trị xã hội, xã hội cần có những định hướng phù hợp cho quá trình giao lưu - tiếp nhận văn hóa nhân loại cho thế hệ trẻ.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 350, tháng 8-2013

Tác giả : Phạm Thị Hằng

;