Năm 2024, tổng doanh thu phòng vé của phim nội địa tăng, thị trường điện ảnh càng thêm sôi động khi số phim ra rạp tăng cao so với những năm trước. Đặc biệt, sự nở rộ của nhiều bộ phim mang đậm bản sắc Việt với kịch bản thuần Việt, lấy cảm hứng từ văn hóa dân gian và các phim ít nhiều đều có những yếu tố liên quan đến văn hóa, lịch sử nhằm tôn vinh các giá trị của đất nước và con người Việt Nam. Năm qua, phim Việt cũng đoạt những giải thưởng tại các Liên hoan phim quốc tế lớn ghi dấu ấn vị thế của điện ảnh Việt Nam trên bản đồ điện ảnh thế giới.

Đoàn phim Mưa trên cánh bướm nhận hai giải thưởng tại LHP Venice lần thứ 81

Đạo diễn Phạm Ngọc Lân nhận giải thưởng tại LHP QT Berlin

Thị trường điện ảnh sôi động trở lại

Năm 2024, có khoảng 30 phim Việt đổ bộ rạp chiếu. Có thể xem đây là năm điện ảnh Việt chính thức lấy lại sự nhộn nhịp như thời trước dịch COVID-19. Theo thống kê của Box Office Vietnam - đơn vị theo dõi phòng vé độc lập, tổng doanh thu phim Việt năm 2024 khoảng 1.900 tỉ đồng, tăng 22% so với năm 2023. Mức doanh thu này đã vượt năm 2019, lập nên kỷ lục mới về tổng doanh thu phòng vé quốc nội. Hai bộ phim có doanh thu cao nhất là Mai (551 tỉ đồng) và Lật mặt 7: Một điều ước (482 tỉ đồng). Phim Mai còn lọt top 15 Phim ăn khách nhất thế giới đầu năm 2024, đồng thời là phim Việt có doanh thu quốc tế cao nhất với gần 2 triệu USD. Đặc biệt, bộ phim Đào, phở và piano đã tạo nên cơn sốt phòng vé ở thị trường trong nước với mức doanh thu 20 tỉ đồng. Bộ phim đặt hàng của Nhà nước được công chúng quan tâm đến mức phải liên tục tăng suất chiếu, phát hành ở nhiều hệ thống rạp để phục vụ khán giả.

Năm qua cũng đánh dấu nhiều cột mốc doanh thu đặc biệt. Lần đầu tiên Top 10 phòng vé toàn là phim đạt doanh thu trên trăm tỉ đồng, bao gồm cả phim Việt và phim nước ngoài. Đó là các phim: Mai, Lật mặt 7: Một điều ước, Exhuma: Quật mộ trùng ma (phim Hàn Quốc), Nobita và bản giao hưởng địa cầu (phim Nhật Bản), Godzilla và Kong: Đế chế mới (phim Mỹ), Kẻ trộm mặt trăng 4 (phim Mỹ), Kungfu Panda 4 (phim Mỹ), Làm giàu với ma, Mada và Conan: Ngôi sao 5 cánh 1 triệu đô. Trong đó chỉ riêng hai bộ phim Việt là Mai và Lật mặt 7: Một điều ước đã đạt hơn 1.000 tỉ đồng.

Nhưng năm 2024 cũng cho thấy sự chênh lệch lớn về doanh thu phim Việt. Nhiều bộ phim nội đạt doanh thu thấp, rời rạp thua lỗ nặng như: Đóa hoa mong manh, Domino: Lối thoát cuối cùng, Trà, Án mạng lầu 4, Sáng đèn, B4S: Trước giờ yêu...

Nhìn vào mức doanh thu chênh lệch này có thể thấy, phim điện ảnh Việt hiện tại đang có sự phân loại rõ rệt. Các tác phẩm có doanh thu trên trăm tỉ đều là những bộ phim có chất lượng nội dung và nghệ thuật, được đầu tư công phu bài bản, ê kíp làm phim lành nghề và khâu phát hành được làm chuyên nghiệp. 

 Phim Mai trở thành bộ phim điện ảnh đạt doanh thu cao nhất năm 2024 và cũng là phim có doanh thu cao nhất trong lịch sử điện ảnh Việt Nam

Ê kíp làm phim Lật mặt 7 đã tái hiện cảnh lễ hội ở lăng Thần Nam Hải tỉ mỉ đến từng chi tiết

Vươn tầm quốc tế

Năm 2023, sự thành công của Bên trong vỏ kén vàng và Những đứa trẻ trong sương  đã cho thấy sự đổi mới mạnh mẽ trong tư duy của những nhà làm phim trẻ Việt Nam. Sang năm 2024, các đạo diễn trẻ tiếp tục có những tác phẩm xuất sắc, được đánh giá cao ở các liên hoan phim quốc tế uy tín. Đầu tháng 2/2024, Cu li không bao giờ khóc của đạo diễn Phạm Ngọc Lân vinh dự giành giải thưởng Phim dài đầu tay xuất sắc tại Liên phim quốc tế Berlin lần thứ 74, đây là lần đầu tiên Việt Nam có phim chiến thắng hạng mục này, ghi một mốc son cho điện ảnh nước nhà trên trường quốc tế. Bộ phim còn đoạt giải Phim châu Á hay nhất tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng.

Tháng 9/2024, phim Mưa trên cánh bướm của nữ đạo diễn trẻ Dương Diệu Linh giành giải Bộ phim sáng tạo nhất, được chấm bộ Hội đồng các nhà phê bình phim quốc tế dưới 35 tuổi, Sau đó phim vượt mặt 5 đối thủ đến từ các quốc gia khác để đoạt giải Phim hay nhất - giải thưởng quan trọng nhất tại hạng mục Tuần lễ phê bình phim quốc tế.

Bên cạnh đó, năm qua, điện ảnh Việt Nam cũng có loạt hoạt động xúc tiến quảng bá du lịch - điện ảnh được tổ chức tại Hoa Kỳ, Hàn Quốc… cũng như tại nhiều địa phương trong nước. Lần đầu tiên, Bộ VHTTDL tổ chức Chương trình xúc tiến Du lịch - Điện ảnh Việt Nam tại kinh đô điện ảnh Hollywood của Hoa Kỳ với quy mô lớn. Chương trình thu hút hơn 500 khách mời trong đó có các nhà sản xuất, đạo diễn hàng đầu Hollywood, đánh dấu bước đột phá, sự đổi mới sáng tạo trong công tác xúc tiến du lịch Việt Nam nhằm khai thác phát triển du lịch thông qua điện ảnh.

Hoạt động xúc tiến du lịch thông qua điện ảnh còn có bước phát triển mới với Bộ chỉ số thu hút đoàn làm phim (PAI - Production Attraction Index) do Hiệp hội Xúc tiến Phát triển điện ảnh VN khởi xướng đã phát huy giá trị sau 1 năm thực hiện. Từ 10 tỉnh, thành tham gia PAI 2023, đến năm 2024, con số trên là 37 và tiếp tục mở rộng. PAI là bộ chỉ số thu hút đoàn làm phim do Việt Nam khởi xướng duy nhất trên thế giới, phù hợp với tình hình thực tế của nước ta. Bộ chỉ số được kỳ vọng sẽ tạo động lực góp phần thúc đẩy điện ảnh phát triển. 

Năm nay cũng là một năm sôi động của các liên hoan phim quốc tế tại Việt Nam, lần đầu tiên có tới ba LHP quốc tế tại ba miền: LHP quốc tế TP.HCM - HIFF (tháng 4/2024); LHP châu Á Đà Nẵng - DANAFF (tháng 7/2024) và LHP quốc tế Hà Nội - HANIFF (tháng 11/2024). Không chỉ là nơi tôn vinh những tác phẩm điện ảnh trong và ngoài nước, HIFF còn góp phần đưa TP.HCM hướng tới mục tiêu gia nhập Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Còn DANAFF đã được tổ chức lần thứ 2 với quy mô và nhiều sự kiện ngày càng chuyên nghiệp. Trong khi đó, HANIFF lần thứ 7 tổ chức có ý nghĩa đặc biệt khi gắn kết LHP với kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô tạo nên điểm nhấn đặc biệt. Các LHP với hoạt động giao lưu văn hóa lớn này là cơ hội để điện ảnh Việt quảng bá hình ảnh trên mọi lĩnh vực sáng tạo văn hóa, thúc đẩy công nghiệp văn hóa.

Làng cổ Phước Tích ở Huế trong phim điện ảnh Cám

Tôn vinh bản sắc văn hóa Việt

Một điểm đặc biệt của năm 2024 là phim nội địa năm nay ít nhiều đều có những yếu tố liên quan đến văn hóa, lịch sử nhằm tôn vinh các giá trị của đất nước và con người Việt Nam.

Một Việt Nam hiện lên đầy lạ lẫm, mơ hồ và bí ẩn, nơi quá khứ và hiện tại đan cài vào nhau trong Cu li không bao giờ khóc hay một Việt Nam với những góc nhìn chiêm nghiệm đương đại và đậm tính nữ trong Mưa trên cánh bướm đều chinh phục giới phê bình quốc tế bằng thứ ngôn ngữ điện ảnh thi vị và đậm chất thơ. Đặc biệt, cả hai bộ phim đoạt giải thưởng tại các LHP quốc tế lớn này đều được đánh giá cao bởi cách tiếp cận độc đáo các chủ đề mang màu sắc văn hóa bản địa.

 Trong năm qua, nhiều bộ phim mang đậm dấu ấn Việt Nam với nét đẹp văn hóa, những giai thoại dân gian hay những cảnh đẹp nức tiếng đã được đưa lên màn ảnh với sự trân trọng của các nhà làm phim và nhận được sự quan tâm lớn của khán giả. Sự lan tỏa này cho thấy người Việt ngày càng yêu văn hóa Việt. Đó là lễ hội Nghinh Ông đầy sống động ở Lăng thần Nam Hải trong Lật mặt 7: Một điều ước, lễ Kỳ Yên trong Kính vạn hoa, nghề khảm sành sứ Huế trong Linh miêu: Quỷ nhập tràng. Nhiều địa danh nổi tiếng lên phim, trong đó có ngôi làng cổ K’long K’lanh ở huyện Lạc Dương, Lâm Đồng trong Lật mặt 7: Một điều ước hay làng cổ Phước Tích ở Huế trong phim điện ảnh Cám...

Cùng với làn sóng tôn vinh văn hóa Việt, đang dần vắng bóng dạng phim remake (làm lại phim có kịch bản của nước ngoài). Trong năm qua, dòng phim tâm linh - kinh dị về yếu tố văn hóa dân gian Việt Nam dường như đã trở thành mảnh đất màu mỡ để các nhà làm phim khai thác với số lượng phim tăng vượt trội. Có thể kể đến: Ma da, Làm giàu với ma và Cám - ba phim đều vượt mốc trăm tỉ và tạo nên cú hích lớn về truyền thông. Tiếp nối vũ trụ linh dị dân gian bắt đầu từ Quỷ cẩu có Linh miêu: Quỷ nhập tràng. 

Cám - bộ phim phóng tác từ truyện cổ tích nhận được sự phản hồi tích cực bởi sự tỉ mỉ, chỉn chu trong việc cố gắng tái hiện trang phục, bối cảnh vào thời kỳ phong kiến cách đây nhiều thế kỷ. Bên cạnh đó, có những bộ phim mang tính hoài niệm về một thời chưa xa hay giai thoại về nhân vật nổi tiếng lên màn bạc như Công tử Bạc Liêu, Ngày xưa có một chuyện tình… hay những câu chuyện gia đình như Mai, Lật mặt 7: Một điều ước, Làm giàu với ma, Chị dâu… phác họa một cách giản dị, gần gũi tình người ấm áp đã dễ dàng chạm đến trái tim khán giả. Ngoài nội dung thuần Việt, hầu hết phim thắng lớn đều làm rất tốt ở khâu kịch bản và diễn xuất. Năm 2025, nhiều dự án điện ảnh được công bố cho thấy, làn sóng tôn vinh văn hóa Việt vẫn đang được tiếp nối.

DIÊN VỸ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 595, tháng 1-2025