Lễ dựng nêu (hay còn gọi là lễ Thướng tiêu), ra đời theo phong tục cung đình ngày xưa của triều đình nhà Nguyễn vào mỗi dịp Tết Nguyên đán. Ngày nay, nghi lễ này được Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tái hiện lại thường niên vào mỗi dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Đây là chương trình nằm trong khuôn khổ các hoạt động mừng Xuân phục vụ Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025.

Trong đời sống cung đình xưa, lễ dựng nêu như để báo hiệu ngày Tết đã tới. Chữ tiêu trong Thướng tiêu có nghĩa là “ngọn cây” nơi cao nhất dễ nhìn thấy. Trước ngày Tết, triều đình làm lễ Thướng tiêu, tức lễ “lên nêu” để đánh dấu cho biết ngày Tết đã tới. Mục đích ban đầu để mừng ngày Tết, rồi sau đó cúng các thần linh để phù hộ cho người nhà được bình an, cầu tổ tiên phù hộ cho con cháu, ngoài ra còn để trừ tà ma gây hại. Triều đình dựng nêu cũng để cầu cho mưa thuận gió hòa, dân chúng làm ăn thuận lợi.

Ngay từ sáng sớm, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã thực hiện các nghi lễ dựng cây nêu ở khu vực Triệu Tổ Miếu, nơi thờ các Chúa Nguyễn. Sau đó, đoàn rước cây nêu từ cửa Hiển Nhơn tiến về di tích Thế Tổ Miếu, nơi thờ các vị vua nhà Nguyễn để cử hành tiếp nghi lễ dựng nêu.

Dưới thời Nguyễn, việc dựng cây nêu trong hoàng cung đánh dấu thời điểm bắt đầu kỳ nghỉ lễ Tết Nguyên đán, các công việc hành chính trong nước sẽ dừng lại, người dân sẽ trang trí nhà cửa, dựng nêu trước nhà chuẩn bị đón Xuân mới.

Cây tre được chọn làm nêu phải đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe như dáng thẳng, thân dài, phần ngọn sum xuê… Khi dựng, phần ngọn cây nêu được treo một chiếc ấn màu vàng, một hộp quà, một chiếc đèn lồng, một dải lụa đỏ có viết chữ Nho cầu chúc những điều may mắn trong năm mới.

Tại Cung Trường Sanh, chương trình "Phong vị Tết Huế" gồm một loạt các hoạt động như viết thư pháp, biểu diễn ca Huế, thi gói bánh chưng, bánh tét, làm mứt gừng, thưởng thức các loại bánh và trà cung đình Huế,… đã tạo nên một không khí Tết mang sắc màu truyền thống, gợi nhớ về hương sắc Tết xưa của vùng đất Cố đô.

Đến với chương trình, du khách còn có dịp trải nghiệm nhiều trò chơi xưa, tiêu biểu như “Ðổ xăm hường” là trò chơi gieo con xúc xắc (còn gọi hột xí ngầu) để dành những chiếc thẻ khắc chữ màu đỏ, ghi các học vị trong hệ thống khoa cử thời xưa gồm Tú tài, Cử nhân, Tiến sĩ, Hội nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn và Trạng nguyên.

Cây nêu là cây tre già dài gần 20m. Sau phần lễ, 10 lính vác nêu tiến hành dựng nêu. Ngay sau khi tổ chức tại Triệu Tổ Miếu, lễ dựng nêu tiếp tục được tổ chức tại khu vực Thế Tổ Miếu với các nghi tiết tương tự.

Theo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, dưới thời Nguyễn, tục dựng nêu được tổ chức bài bản, thường vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, đúng vào ngày đưa ông Táo như đánh dấu mốc cho việc tạm ngừng các công việc trong năm để đón Tết. Lễ dựng nêu tại Hoàng cung Huế đã được Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tái hiện theo một cách thức mới trên cơ sở nghiên cứu và dàn dựng thích nghi trên chất liệu truyền thống vào vào sáng 23 tháng Chạp hằng năm. Trên cơ sở chất liệu cung đình, tác giả đã xây dựng một kịch bản có tính nghi thức về dựng nêu trong chốn hoàng cung, nhằm tạo nên một sinh hoạt có tính điểm nhấn, đồng thời tạo ra không khí vui tươi vào dịp mở đầu Tết Nguyên đán.

Cũng theo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, chào đón Xuân mới Ất Tỵ 2025, trong đêm Giao thừa tại Quảng trường Ngọ Môn Huế đã diễn ra chương trình nghệ thuật chào năm mới và bắn 1.000 quả pháo hoa tầm cao.

Ngoài ra, trong những ngày nghỉ Tết, các điểm di tích cũng mở cửa đón du khách đến tham quan, du xuân với nhiều chương trình biểu diễn nghệ thuật đặc sắc

Không chỉ phổ biến ở Cố đô Huế, khắp mọi miền đất nước ngày nay vẫn còn duy trì tục lệ này, đó thật sự là một nét đẹp trong truyền thống tâm thức người Việt.

Bài và ảnh: XUÂN TRƯỜNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 597, tháng 2-2025