Bản sắc văn hóa dân tộc (BSVHDT) là giá trị cốt lõi nhất của nền văn hóa, thể hiện tâm hồn, tình cảm, lý trí, sức mạnh của dân tộc, được hun đúc, bồi đắp qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước. Đây là biểu tượng của sự trường tồn, cầu nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của dân tộc. Những giá trị của BSVHDT là động lực to lớn đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của quốc gia, dân tộc. Để giữ gìn và phát huy BSVHDT Việt Nam trong điều kiện hiện nay, cần phải có sự tham gia của nhiều tổ chức, lực lượng khác nhau, trong đó thanh niên Việt Nam, với gần 24 triệu người đang sinh sống, làm việc trong và ngoài nước, là lực lượng xã hội to lớn, có vai trò quan trọng. Đảng ta đã xác định: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội... Chăm lo, phát huy thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực bảo đảm cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước” (1).

     Hội nhập quốc tế là xu thế tất yếu cho sự phát triển trong điều kiện hiện nay. Quá trình hội nhập quốc tế đã có những tác động tích cực, góp phần làm thay đổi phương thức tư duy, lối sống của thanh niên theo hướng hiện đại, chủ động hơn. Thanh niên Việt Nam đã biết thêm về phong tục, tập quán, văn hóa, con người của các quốc gia trên thế giới, có điều kiện tiếp thu, làm chủ các tiến bộ khoa học - kỹ thuật hiện đại, tri thức mới... Nêu cao chí tiến thủ, phát huy phẩm chất tốt đẹp và thế mạnh của tuổi trẻ trong việc xung kích, tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng; xung kích bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; xung kích lao động sáng tạo, làm chủ khoa học, công nghệ; xung kích bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu. Họ luôn sẵn sàng đảm đương những khó khăn, chấp nhận mọi gian nan, thách thức, chủ động, sáng tạo, góp phần tạo nên những thành tựu mới to lớn và có ý nghĩa lịch sử. Các hoạt động của tuổi trẻ trong những năm gần đây tiếp tục phát triển, với phong trào: “Thanh niên lập nghiệp”, “Thanh niên tình nguyện”, “Tuổi trẻ giữ nước”… đã tạo được những dấu ấn tốt đẹp của tuổi trẻ trong đời sống xã hội. Công tác giáo dục truyền thống được triển khai thường xuyên, bám sát các sự kiện lịch sử, chính trị, văn hóa của đất nước. Hoạt động “đền ơn đáp nghĩa”, “uống nước nhớ nguồn” được tổ chức có chiều sâu, góp phần quan trọng giáo dục truyền thống tốt đẹp của dân tộc cho thanh, thiếu niên.

     Tuy nhiên, trình độ học vấn, chuyên môn, nghề nghiệp của không ít thanh niên chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển đất nước. Một bộ phận không nhỏ thanh niên thiếu hụt cả về kiến thức lịch sử, văn hóa dân tộc, ngoại ngữ, tin học, tác phong làm việc, khả năng tư duy độc lập, kỹ năng xã hội, kỹ năng tay nghề còn hạn chế. Thậm chí còn nhận thức sai về lịch sử, truyền thống, văn hóa của dân tộc, có biểu hiện xa rời lý tưởng cách mạng, thiếu niềm tin vào sự phát triển của đất nước, thiếu bản lĩnh trước những thông tin xuyên tạc của các thế lực thù địch. Không ít người sống thực dụng, vô cảm trước những khó khăn, thử thách của đất nước, vô cảm trước những đau thương, mất mát do thiên tai lũ lụt, tai nạn giao thông gây ra cho người dân. Nhiều thanh niên lựa chọn các giá trị về việc làm, thu nhập, tình yêu, cuộc sống đủ tiện nghi, còn những vấn đề thuộc đời sống chính trị - xã hội, họ tỏ ra ít quan tâm, cá biệt có trường hợp không quan tâm. Điều đó dẫn đến lối sống thực dụng, ham danh lợi, hưởng thụ, thiếu ý chí tu dưỡng, rèn luyện, vi phạm pháp luật của Nhà nước... Không chỉ vậy, việc tiếp cận khá dễ dàng với những dòng văn hóa ngoại lai qua các loại hình giải trí đã phần nào ảnh hưởng đến giới trẻ. Ngoài những điều tốt đẹp được tiếp thu có chọn lọc, giới trẻ ngày nay vẫn có những biểu hiện lệch chuẩn từ thời trang, ngôn ngữ đến cách ứng xử do tiếp cận với những luồng gió văn hóa mới có những yếu tố không phù hợp với truyền thông văn hóa tốt đẹp của dân tộc, trong khi đó họ dường như đang dần quên lãng đi những giá trị thuộc về BSVHDT Việt Nam. Điều này đang tạo lực cản rất lớn đến phát huy vai trò của thanh niên trong việc giữ gìn, bổ sung, phát triển những giá trị văn hóa dân tộc Việt Nam hiện nay.

     Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay với những thời cơ thuận lợi đan xen cùng những khó khăn, thách thức đang trực tiếp tác động theo cả chiều hướng tích cực và tiêu cực đến mọi mặt của đời sống xã hội, mọi tầng lớp nhân dân, trong đó có cả thanh niên. Do đó, để phát huy vai trò của thanh niên trong việc giữ gìn và phát huy BSVHDT Việt Nam, cần tập trung vào các nội dung, biện pháp cơ bản sau:

     Một là, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, sự hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc trong thanh niên.

     Với mục tiêu: “Xây dựng lớp thanh niên thời kỳ mới có lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị vững vàng, giàu lòng yêu nước; có đạo đức, lối sống văn hóa, trách nhiệm, tuân thủ pháp luật, yêu chuộng hòa bình; có tri thức, sức khỏe, hoài bão và khát vọng vươn lên… Phát huy tinh thần xung kích, tình nguyện, sáng tạo của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa” (2), cần phải xác định được những nội dung, biện pháp thích hợp, thiết thực để tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, sự hiểu biết sâu sắc, niềm tự hào, tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa dân tộc trong thanh niên. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng “bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong thanh niên, học sinh, sinh viên, đặc biệt là lý tưởng sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa con người Việt Nam” (3) để thanh niên có nhận thức đúng đắn về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nắm chắc đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, truyền thống, lịch sử và BSVHDT. Trên cơ sở đó, xác định rõ vị trí, vai trò và nhiệm vụ của thanh niên đối với sự nghiệp cách mạng nói chung, giữ gìn và phát huy BSVHDT nói riêng.

     Để đạt được mục đích và tính thiết thực của công tác giáo dục, nâng cao trình độ, khả năng đảm bảo hiệu quả giữ gìn BSVHDT, cần tập trung thực hiện tốt những nội dung cơ bản như: nâng cao chất lượng giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; chú trọng giáo dục giá trị truyền thống và BSVHDT; bồi bưỡng, rèn luyện nâng cao phẩm chất, đạo đức, lối sống, năng lực và hiệu quả giữ gìn BSVHDT của thanh niên. Công tác giáo dục đạo đức, lối sống cần được triển khai thực hiện theo phương châm coi trọng việc xác định giá trị, tiêu chí, chuẩn mực trong hành vi, lối sống, ứng xử của cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi. Triển khai thực hiện có hiệu quả cuộc vận động “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới”, qua đó góp phần tiếp tục định hình giá trị nhân ái, nghĩa tình, tinh thần trách nhiệm, chia sẻ với cộng đồng trong thanh niên. Đồng thời, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục, rèn luyện của tổ chức với tự giáo dục, tu dưỡng, rèn luyện của chính thanh niên trong việc nâng cao tinh thần yêu nước, tự tôn, tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm, trình độ chuyên môn, đạo đức cách mạng, bản lĩnh chính trị, biết huy động nguồn trí tuệ, tài năng của sức trẻ để cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn và phát huy BSVHDT trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay.

     Hai là, phát huy vai trò xung kích, sáng tạo của thanh niên thông qua việc đẩy mạnh các phong trào thi đua

     Thanh niên với thế mạnh của tuổi trẻ trong lĩnh hội tri thức, thích tìm tòi khám phá để khẳng định mình trên thực tiễn, muốn họ trưởng thành phải tích cực đưa họ vào hoạt động thực tiễn để tôi luyện thử thách, rèn luyện bản lĩnh, nâng cao phẩm chất năng lực, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Khi được trang bị đầy đủ tri thức và bản lĩnh, họ phát huy hết vai trò của mình đối với quá trình xây dựng, tổ chức thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ, góp phần quyết định việc giữ vững và phát huy truyền thống dân tộc xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Để nâng cao khả năng và hiệu quả giữ gìn BSVHDT trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay, ngoài công tác giáo dục, tổ chức đoàn các cấp cần tiếp tục quán triệt và thực hiện tốt phong trào hành động cách mạng: “Thanh niên tình nguyện”, “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc” và 3 chương trình đồng hành với thanh niên: “Đồng hành với thanh niên trong học tập”, “Đồng hành với thanh niên khởi nghiệp, lập nghiệp”, “Đồng hành với thanh niên rèn luyện và phát triển kỹ năng trong cuộc sống, nâng cao thể chất, đời sống văn hóa tinh thần”. Trong đó, cần tập trung xung kích trong hội nhập quốc tế, nhằm phối hợp tăng cường định hướng cho thanh niên, nhất là thanh niên vùng biên giới chủ động nắm bắt thông tin, tích cực chuẩn bị các điều kiện về trình độ ngoại ngữ, tin học, luật pháp quốc tế, bản lĩnh chính trị, văn hóa, nâng cao năng lực hội nhập, tăng cường giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa, vận động quần chúng tích cực quảng bá và giữ vững bản sắc dân tộc khi giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa.

     Tổ chức đa dạng các loại hình hoạt động văn hóa, nghệ thuật trong thanh niên, quan tâm đầu tư các chương trình, cuộc thi có tính giáo dục, phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, phát huy sở trường của thanh niên trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật. Tổ chức hiệu quả chương trình “Khát vọng trẻ”, “Tuổi 20 hát”, “Tuổi trẻ Việt Nam - Câu chuyện hòa bình”. Đồng thời đẩy mạnh các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước nhằm không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả của phong trào đoàn, rèn luyện nâng cao chất lượng đoàn viên thanh niên, tạo sự chuyển biến tích cực về nhận thức và hành động, nêu cao tính tiền phong gương mẫu của đảng viên, đoàn viên, cán bộ trẻ về đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”. Tích cực động viên thanh niên tham gia các hoạt động tình nguyện, nhân đạo, từ thiện vì cuộc sống cộng đồng, tổ chức thực hiện có chiều sâu hoạt động “đền ơn đáp nghĩa”, “uống nước nhớ nguồn”, thực hiện có hiệu quả các dự án kinh tế, xã hội và chú trọng tập trung vào các địa bàn chiến lược, trọng điểm, ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo.

     Ba là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi để thanh niên học tập, tu dưỡng, rèn luyện nâng cao phẩm chất và năng lực

     Môi trường văn hóa là nơi bồi dưỡng, phát triển những giá trị cao đẹp của người thanh niên trong thời kỳ mới, nó trực tiếp góp phần nâng cao trình độ, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, tình cảm cách mạng, xây dựng nhân cách con người mới, vừa đảm bảo giữ gìn phát huy bản chất truyền thống, góp phần giữ vững BSVHDT, ngăn chặn và hạn chế những tác động, ảnh hưởng của văn hóa phản động, xấu độc xâm nhập vào thanh niên, làm thất bại âm mưu thủ đoạn “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch.

     Để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho thanh niên phát triển cần hướng vào các nội dung cơ bản như: Xây dựng và hoàn thiện các chủ trương, chính sách về phát triển đời sống văn hóa cho thanh niên, bảo đảm tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống của thanh niên, bảo vệ môi trường sinh thái - nhân văn; xây dựng và hoàn thiện các thiết chế văn hóa xã hội đồng bộ nhằm phục vụ nhu cầu vật chất và tinh thần cho thanh niên; tổ chức phong trào xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa; thực hiện tốt chính sách xã hội hóa quá trình xây dựng và hoàn thiện các điều kiện văn hóa - xã hội nhằm phát huy vai trò của đội ngũ thanh niên; phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, đặc biệt các tổ chức của thanh niên trong việc xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.

     Kiên quyết “đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu; chống các quan điểm, hành vi sai trái, tiêu cực ảnh hưởng xấu đến xây dựng nền văn hóa, làm tha hóa con người. Có giải pháp ngăn chặn và đẩy lùi sự xuống cấp về đạo đức xã hội, khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam” (4), từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm trong đấu tranh phòng ngừa, ngăn chặn và miễn dịch với nó. Đi đôi với việc giáo dục, cần tổ chức và duy trì thường xuyên các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, nhằm phát huy tính hăng hái, sáng tạo của tuổi trẻ, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần, tạo sân chơi vui vẻ, bổ ích, thiết thực. Cán bộ và tổ chức đoàn cần thông qua hoạt động để thường xuyên chủ động, gần gũi theo dõi và hướng dẫn thanh niên, kịp thời nắm, uốn nắn và xử lý các biểu hiện lệch lạc trong việc tham gia sáng tạo, cũng như hưởng thụ văn hóa tinh thần qua các kênh thông tin khác nhau.

     Con người là nhân tố quyết định không chỉ trong lĩnh vực văn hóa mà còn trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Chính con người làm nên văn hóa, giữ gìn, phát huy giá trị của văn hóa, nhưng chính con người cũng có thể làm mất đi những giá trị và nét đẹp của văn hóa. Trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay, việc giữ gìn, phát huy BSVHDT là nhiệm vụ vô cùng quan trọng của thanh niên. Chính thông qua hoạt động này sẽ góp phần tích cực vào việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, đặc biệt là việc hướng đến mục tiêu xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam có lòng yêu nước nồng nàn, bản lĩnh chính trị vững vàng, luôn nỗ lực rèn luyện, sáng tạo, vươn lên, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

______________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.41.

2. Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lần thứ XI nhiệm kỳ 2017 - 2022, Hà Nội, ngày 13-12-2017, tr.1, 2.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.106.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, 2016, tr.127.

Tác giả: Nguyễn Thị Bình

Nguồn: Tạp chí VHNT số 417, tháng 3-2019