"Bạn văn bạn mình" là tập hợp 10 cuốn chân dung văn học đặc sắc nhất của các nhà văn, nhà thơ, nhà báo nổi tiếng: Nguyễn Tuân, Vũ Bằng, Lan Khai, Bàng Bá Lân, Đinh Hùng, Thiếu Sơn, Nguyễn Vỹ, Vương Trí Nhàn, Nguyễn Quang Lập, Tô Hoài viết về những bạn văn của mình. Với kỳ vọng giúp độc giả cảm nhận gần gũi hơn về tác phẩm, tác giả, tập chân dung văn học này còn cung cấp thêm những tư liệu dồi dào, chân thực về lịch sử văn chương...

Nhà văn trong mắt nhà văn

Ðiều thú vị nhất của Bạn văn bạn mình chính là việc tập hợp những chân dung văn học đặc sắc nhất do chính các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng viết về những người bạn của mình - cũng là những văn nghệ sĩ tài ba. Với bút pháp độc đáo, mang đậm phong cách riêng, mỗi tập chân dung thể hiện “cái tôi” cá nhân của mỗi tác giả. Vì thế, ở mỗi cuốn sách, bạn đọc không chỉ thấy được chân dung các văn nghệ sĩ được nhắc đến mà còn hình dung khá rõ chân dung của chính người viết, qua đó giúp độc giả cảm nhận gần gũi hơn về tác phẩm và tác giả.

Trong diễn văn đọc trước Viện Hàn lâm Pháp năm 1753, phát biểu của nhà văn Pháp Buffon đã đi vào lịch sử: “Le style, c’est l’homme” và câu này được Phạm Quỳnh dịch ra tiếng Việt: “Văn tức là người”. Không chỉ trở thành câu danh ngôn nổi tiếng, đây cũng chính là sự cô đọng súc tích nhất về nội dung, quan điểm, cách thức của một bộ sách chân dung văn học.

Với Bạn văn bạn mình, độc giả sẽ nhận ra mảng chân dung - phê bình văn học không hề khô khan mà ngược lại rất hấp dẫn. Không chỉ khắc họa rõ nét chân dung các văn nghệ sĩ với nhiều góc nhìn, nhiều khía cạnh, bật lên đặc điểm khác biệt trong hình dung và tâm tính mỗi người, bộ sách chân dung văn học này còn bật mí những câu chuyện văn chương hấp dẫn bên lề các tác phẩm góp phần làm nên diện mạo văn học Việt Nam. Không chỉ là tác phẩm văn học, đây còn là kho tư liệu hấp dẫn giúp độc giả có được cảm nhận đa chiều về các tác phẩm, tác giả nổi tiếng của văn học Việt.

Không chỉ được gặp lại những tác giả từ thời tiền chiến như Lan Khai, Vũ Bằng… độc giả còn được “diện kiến” nhà phê bình văn học Thiếu Sơn, các nhà thơ Nguyễn Vỹ, Bàng Bá Lân, hay các nhà văn Việt Nam hiện đại như Nguyễn Tuân, Tô Hoài, nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn, nhà văn Nguyễn Quang Lập.

Ví như với Chân dung văn học, nhà văn Nguyễn Tuân vẫn luôn là cây bút hết mực tài hoa, trân trọng chữ nghĩa. Ông thường vận dụng con mắt tinh tường về cả điện ảnh, hội họa, sân khấu, âm nhạc... để quan sát, cảm thụ văn chương và đưa ra những nhận xét độc đáo, tế nhị về tác phẩm, tác giả. Các chân dung văn học của ông cho thấy cá tính riêng độc đáo rất “Nguyễn” với cách thưởng văn vừa cầu kỳ vừa kiểu cách, tựa như cách nhân vật của ông nhâm nhi thưởng Chén trà sương và tinh tế phát hiện ra một phần tư vỏ trấu bị lẫn trong ấm trà ngon.

Nếu chưa biết nhiều về Nguyễn Vỹ, đọc Văn thi sĩ tiền chiến chúng ta sẽ nhận ra chân dung một nhà thơ Nguyễn Vỹ với đầy những mâu thuẫn trái ngược. Một người tưởng như hơi lạnh lùng, kiêu ngạo nhưng với bạn bè thân thiết lại rất ấm áp chân tình. Một cây viết luôn điều độ, quy củ, nghiêm ngắn trong công việc nhưng lại không thích nằm yên trong khuôn sáo cũ mòn mà luôn tìm tòi hình thức diễn tả mới lạ khi sáng tác.

Bạn văn bạn mình gồm 10 cuốn: Phê bình và cảo luận (Thiếu Sơn), Hình dung và tâm tưởng (Lan Khai), Văn thi sĩ tiền chiến (Nguyễn Vỹ), Văn thi sĩ hiện đại (Bàng Bá Lân), Ðốt lò hương cũ (Ðinh Hùng), Chân dung văn học (Nguyễn Tuân), Mười chín chân dung nhà văn cùng thời (Vũ Bằng), Những gương mặt (Tô Hoài), Cây bút đời người (Vương Trí Nhàn), Bạn văn (Nguyễn Quang Lập).

Phần “hậu truyện” đầy hấp dẫn

Mỗi tập chân dung là một câu chuyện thú vị, giúp bạn đọc khám phá nhiều điều bí mật chỉ những “người trong cuộc” mới biết. Bên cạnh một số thông tin tiểu sử, thủ bút, chữ ký, bạn đọc còn được nghe kể về những kỷ niệm vui buồn, tình bạn tình yêu, cá tính và thói quen độc đáo của các nhà thơ, nhà văn. Ðó là những câu chuyện đầy hấp dẫn về nghệ thuật ẩm thực của Tản Ðà. Ngoài việc được kính trọng về nhân cách và tài thơ phú, anh em văn nghệ sĩ còn nể phục tài “sành và kỹ” trong ẩm thực của ông qua câu chuyện về bữa rượu do tự tay nhà thơ chuẩn bị để thết đãi bạn bè. Hay cô gái “đi chùa Hương” với Nguyễn Nhược Pháp là ai? Từ đâu có tên Tắt đèn? Ai mới đúng là T.K.KH.?

Những câu chuyện hậu trường luôn mang lại sự bất ngờ cho độc giả. Mấy người biết được ngoài việc ham dịch chuyển, thích đi nghe hát cô đầu… nhà văn Nguyễn Tuân còn từng làm… tài tử điện ảnh và được coi là một trong những diễn viên Việt Nam đầu tiên ra nước ngoài đóng phim. Bộ phim ông đóng có tên Cánh đồng ma.

Ðược coi là một tác giả đặc biệt của văn học hiện thực phê phán, Vũ Trọng Phụng tuy chỉ sống trên đời 27 năm nhưng trong 8 năm sáng tác, ông đã để lại khối lượng tác phẩm đáng kinh ngạc và rất có giá trị. Không chỉ là cây bút tiểu thuyết đại tài, Vũ Trọng Phụng còn được mệnh danh là “ông vua phóng sự đất Bắc” - một trong những cây bút sắc sảo nhất của văn học hiện thực phê phán. Ðọc chân dung ông, hẳn độc giả sẽ ngỡ ngàng khi biết chuyện ông viết kiệt tác Số đỏ mà không hề chuẩn bị đề cương, tới hẹn phải nộp bài cho báo ông mới ngồi vào bàn viết, có lần còn phải hỏi toáng lên: “Kỳ trước tớ viết đến đâu rồi nhỉ?”…

Với bộ sách Bạn văn bạn mình, Nhà xuất bản Kim Ðồng hy vọng sẽ góp phần hệ thống hóa mảng chân dung văn học, giúp bạn đọc tiếp cận với nguồn tư liệu dồi dào, những câu chuyện văn chương hấp dẫn bên lề các tác phẩm văn học nổi tiếng, qua đó sẽ giúp độc giả cảm nhận đầy đủ hơn về tác giả và tác phẩm.

Tác giả: Ngọc Hà

Nguồn: Tạp chí VHNT số 472, tháng 8-2021