Nói đến các nhà thiết kế của thế kỷ 20, chúng ta biết đến những cái tên nổi tiếng như Le Corbusier, Alvar Aalto, Raymond Loewy… mà ít người biết rằng có một nhà thiết kế gốc Việt cũng có ảnh hưởng lớn trên thế giới. Đó là Quasar Khánh - kỹ sư, nhà thiết kế, nhà phát minh với những sáng tạo đi trước thời đại.

Quasar Khánh và sự nghiệp thành công ở Pháp

Quasar Khánh, tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khánh, sinh năm 1934 tại Hà Nội. Cha của Quasar là kỹ sư Nguyễn Ngọc Chục đã qua đời trong khi đang thi công làm cảng Hải Phòng, từ trước khi Quasar chào đời. Giành được học bổng đi Pháp, Quasar cùng mẹ đến Paris năm 1949 và được nhận vào Lycée Saint-Louis, một trong ba trường hàng đầu tại đây. Theo bước chân cha mình, Quasar tốt nghiệp ưu tú trường đào tạo kỹ sư Ecole Nationale des Ponts et Chaussées. Năm 1957, ông kết hôn với nhà thiết kế thời trang trẻ Emmanuelle Khánh, lấy nghệ danh Quasar và bắt đầu sự nghiệp thiết kế. Quasar là viết tắt của từ tiếng Anh quasi-stellar object, có nghĩa là Chuẩn tinh, những thiên thể giống sao sáng nhất trên vũ trụ. Cái tên thể hiện cho khát vọng được sáng tạo mãnh liệt và sự đam mê không gian của Quasar Khánh.

. Một tác phẩm trong bộ sưu tập “Aerospace collection”

Khi ấy, Emmanuelle Khánh đang làm việc cho các nhà mốt Balenciaga và Givenchy. Ở bên vợ, Quasar Khánh thấy một vũ trụ sáng tạo mới mở ra: vũ trụ thời trang, mang tính thương mại song vô cùng hấp dẫn. Từ đây đánh dấu thời gian cả hai sẽ trở thành một cặp đôi sáng tạo và tiên phong. Quasar nhanh chóng hợp tác với các nhà tạo mẫu và tỏa sáng nhờ phong cách thời trang không xu thời của mình. Nhưng một lĩnh vực khác cũng thu hút tâm trí nhà khoa học trẻ, đó là chinh phục vũ trụ.

 Một tác phẩm trong bộ sưu tập Quasar Unipower (hay Cube Car) 

Khoảng thời gian Quasar Khánh say mê sáng tạo, cũng là giai đoạn bùng nổ tiến bộ khoa học kĩ thuật của thế kỷ 20. Sự phát triển về công nghệ, vật liệu, thiết kế, đánh dấu bằng cột mốc Gagarin bay vào vũ trụ, đã làm thay đổi suy nghĩ và tư duy của những nhà thiết kế lúc đó. Quasar Khánh không chỉ vẽ và làm thành makét những con tàu không gian mang tính vị lai mà còn kết hợp khoa học với sáng tạo để thực hiện các thử nghiệm, phát minh ra các dự án ít nhiều không tưởng có liên quan đến không gian. Qua đó, ông mong muốn chứng minh khía cạnh tương lai giúp ta vững lòng và mang lại hy vọng cho những người mà ông thấy có vẻ hoàn toàn choáng ngợp trước công nghệ.

Gia đình Quasar Khánh trong một thiết kế do ông sáng tạo

Quasar Khánh phát triển bộ sưu tập đồ nội thất bơm phồng hoàn thiện đầu tiên vào năm 1967. Bộ sưu tập “Aerospace collection” là kết quả của sự đam mê và đánh dấu một cuộc cách mạng trong thế giới thiết kế vào cuối thập niên 60. Hình dạng tròn và mô - đun của dòng đồ nội thất bơm hơi được lấy cảm hứng từ nghiên cứu hàng không. Chất liệu nhựa trong với Quasar Khánh là sự ẩn dụ về một vũ trụ vô tận không có gì để che giấu mà người ta có thể nhìn thấu tận vào bên trong. Năm 1968, bộ phim đình đám 2001, Chuyến du hành không gian của đạo diễn Stanley Kubrick đã mang đến hiệu ứng may mắn bất ngờ cho bộ sưu tập Aerospace của Quasar bởi khán giả toàn thế giới đều hướng mắt về phía không gian. 

Đạo diễn Othello Khánh - con trai nhà thiết kế Quasar Khánh

Cùng năm đó, tại một hồ bơi ở Milan nước Ý, Quasar Khánh tổ chức buổi trình diễn thời trang tên là Maison Missoni, nơi ông đã biến điều tưởng tượng của mình về vũ trụ thành hiện thực. Để giới thiệu bộ sưu tập xuân hè, ông cho lắp đặt trên mặt nước ở giữa hồ bơi những căn phòng hình trụ bơm hơi khổng lồ mà ông gọi là “La Maison de l’Espace“. Bên trong căn phòng có ghế bành và sofa bơm hơi bằng nhựa trong suốt. Những người mẫu mặc đồ dạ hội ngồi trong đó, dưới nước có những người thợ lặn mặc đồ vũ trụ đẩy căn phòng khiến nó chuyển động vòng quanh. Cái thế giới nhỏ bé của Quasar Khánh dường như đang bay lên trong không gian.

Với tư cách nhà phát minh, Quasar Khánh có nhiều sáng chế, trong đó nổi bật là xe hơi hình khối gọi là Quasar Unipower (hay Cube Car). Từng được sản xuất tại Anh từ giữa năm 1967 - 1968, Cube Car báo hiệu trước và rất sớm loại xe hơi thông minh trong đô thị, có hình khối lợp toàn bộ bằng plexiglass để du khách nhìn được khung cảnh xung quanh. Ý tưởng của Cube Car đã ảnh hưởng đến thiết kế của các dòng xe sau này như Smart 1998 của Patrick Le Quément… Ngoài ra còn có bộ sưu tập các thiết kế huyền thoại dòng đồ nội thất bằng nhôm đúc khuôn cát “Nervure” hay sản xuất nguyên mẫu loại thuyền Khanh Hydrair KX1 và QuasarArk Q2.

Cuốn sách Quasar Khánh Nhà thiết kế huyền thoại

Bên cạnh đó, Quasar còn thiết kế thời trang từ bộ sưu tập đầu tiên vào năm 1967 nhằm “thể hiện quan điểm của mình về tương lai và phụ nữ”. Đến năm 1971, ông quay lại ngành thời trang với 15 mẫu thời trang sportswear dành cho nam giới, được sản xuất hơn 200.000 sản phẩm và thành công về mặt thương mại bởi sự tiện dụng, lịch thiệp, thoải mái.

Trở về quê hương

Năm 1995, khi đã 62 tuổi, Quasar Khánh quyết định về Việt Nam sinh sống. Sau khi rất thành công ở xứ người, ông mong muốn trở về để đóng góp cho quê hương mình. Trở về Việt Nam theo lời mời của Bộ Quốc phòng để thiết kế tàu tại Đà Nẵng, ông có dịp tìm hiểu lại cây tre vốn rất phổ biến trong sinh hoạt ở Đông Nam Á. Thế nhưng ông nhận thấy vật liệu thiên nhiên mang tính địa phương này lại không được khai thác tốt. Các món đồ nội thất bằng tre do các thợ thủ công làm ít nhiều mẫu mã giống nhau và có chất lượng không cao. Với mong muốn chân thành là góp phần thúc đẩy sản xuất ở quê hương mình, ông đã sáng tạo ra nhiều mẫu thiết kế thật độc đáo, kết hợp các kỹ thuật truyền thống địa phương với yêu cầu chuẩn mực cùng mức độ tinh xảo mà thiết kế quốc tế đòi hỏi.

Trong thiết kế sản phẩm dân dụng, ông cho ra nguyên mẫu chiếc xe đạp “Bambooclette”

Một phần tư thế kỷ sau khi tạo ra những đồ nội thất bơm phồng đầu tiên bằng nhựa siêu nhẹ, ông lại bắt tay vào cuộc phiêu lưu mới với đồ nội thất bằng tre. - một vật liệu khác cũng rất nhẹ nhưng tự nhiên hơn nhiều. Một lần nữa, Quasar bắt nhịp với tiến trình phát triển của xã hội thời đại mình. Song song với tre, Quasar còn khám phá kỹ năng đúc nhôm trong cát của người địa phương. Các sản phẩm của ông đã được các nhà sưu tầm kiếm tìm cả bởi thiết kế độc đáo lẫn sự xa xỉ.

Trong số các sản phẩm dân dụng do Quasar sáng chế còn có chiếc xe đạp “Bambooclette” - loại xe đạp địa hình có khung bằng tre và mây mà ông đề xuất người Việt nên dùng làm phương tiện giao thông, vừa thân thiện với môi trường, vừa thay thế xe đạp cũ của Trung Quốc.

 Tin rằng các cỗ máy được lắp ráp trên đệm khí hẳn sẽ rất lý tưởng với môi trường Việt Nam - nơi chúng có thể dùng làm phương tiện vận chuyển dành cho người dânn và hàng hóa lưu vực sông Hồng và sông Mê Kông, Quasar nghiên cứu hàng chục năm và cho ra đời nguyên mẫu chiếc tàu đệm khí (di chuyển trên bộ và dưới nước với tốc độ 100 hải lý/giờ so với 50 hải lý/giờ của Hải quân Hoa Kỳ).    

Quasar Khánh trên nguyên mẫu Bambooclette do ông thiết kế

Sau khi thăm xưởng Ba Son, ông đề xuất dự án mô hình cây cầu cao 40 mét mà ông thiết kế hình xoắn ốc khổng lồ (như một bãi đậu xe) từ phía bờ sông  Sài Gòn bắc qua khu Thủ Thiêm. Ông còn hình dung ra một mạng lưới các tòa nhà cao tầng xòe ra như cánh quạt từ phía bên kia chiếc cầu, tạo nên một thành phố của ngày mai. Dù cho những thiết kế cuối cùng của Quasar Khánh đã không trở thành hiện thực ở quê nhà, thế giới vẫn trân trọng những tư duy và phát minh của ông cho thiết kế. Tại Pháp, bảo tàng Pop Ville hiện vẫn trưng bày bộ sưu tập nội thất bơm hơi của Quasar Khánh. Các bộ sưu tập nổi tiếng của ông vẫn được trưng bày ở nhiều nơi, trong đó có phòng trưng bày của Michele de Albert-người chịu trách nhiệm gìn giữ di sản của Quasar Khánh.

Ngày 25/11/2024 - đúng vào sinh nhật của Quasar Khánh, buổi ra mắt cuốn sách Quasar Khánh - Nhà thiết kế huyền thoại đã diễn ra tại Hà Nội. Cuốn sách tái hiện cuộc đời sáng tạo đầy ấn tượng của Quasar Khánh - người được mệnh danh là “một trong những nhà thiết kế tiên phong và sáng tạo của thế kỷ 20”. Đây là thành quả của nhiều năm nghiên cứu công phu, với phần bài viết của Fabrice Peltier cùng lời tựa từ nhà thiết kế lừng danh Philippe Starck. Các bài viết và hình ảnh độc đáo được giám tuyển bởi Marc Minery và Benoît Ramognino. Tác phẩm còn có sự đóng góp từ Othello Khánh và Jacques Séguéla, mang đến góc nhìn toàn diện về hành trình và di sản thiết kế của Quasar Khánh, với nhiều tài liệu quý giá lần đầu tiên được công bố. 

Sau khi ấp ủ hàng chục năm, ông cho ra nguyên mẫu chiếc tàu đệm khí

Đạo diễn Othello Khánh - con trai nhà thiết kế Quasar Khánh, hiện là Giám đốc - Nhà sáng lập Công ty The CREATV Company xúc động chia sẻ những hồi ức về cha mình và bày tỏ, ông muốn tôn vinh những di sản của cha mình để kết nối với nguồn cội của mình là đất nước Việt Nam. Ông cũng bày tỏ niềm tự hào vì cha mình - một người Việt Nam nguyên bản trong đội ngũ các nhà thiết kế, đã cống hiến cả cuộc đời mình để sáng chế, đồng thời truyền cảm hứng cho nhiều nhà thiết kế khác.

LÊ KHÁNH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 592, tháng 12-2024