Liên hoan nghệ thuật hát Then các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII-năm 2024 do Bộ VHTTDL tổ chức tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) vừa qua đã mang lại nhiều dấu ấn tốt đẹp. Đặc biệt, với màn trình diễn hát Then của các nghệ nhân, diễn viên đến từ 14 tỉnh, thành phố đã cuốn hút đông đảo du khách. Nằm trong số đó, phần trình diễn Then của đoàn nghệ nhân, diễn viên đến từ tỉnh Lạng Sơn đã để lại ấn tượng trong lòng người xem.

Tiết mục Cấp sắc then, khai quang (Dân tộc Tày) -  Ảnh: Tuấn Minh

Hát Then là loại hình thực hành tín ngưỡng đã có từ lâu đời, gắn bó mật thiết và không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam. Hát Then là một loại hình diễn xướng dân gian tổng hợp gồm: ca, nhạc, múa và diễn trò. Thực hành Then là nghi lễ không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày, Nùng, Thái, phản ánh quan niệm của họ về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Các nghi lễ Then được trao truyền bằng phương thức truyền khẩu, thể hiện sự kế tục giữa các thế hệ. Ngày 13/12/2019, Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái chính thức được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Đến với liên hoan năm nay, Đoàn nghệ nhân, diễn viên quần chúng tỉnh Lạng Sơn đã trình diễn các trích đoạn hát Then cổ và then đặt lời mới với chủ đề: Xứ Lạng - Mùa xuân và ước vọng, với 4 tiết mục: Lẩu then khai quang (cấp sắc); Khỉn khau khắc khau hai (tức Lên núi khắc núi trăng); Cho khoăn (tức Gọi vía); Cằm slắng vằn xuân (tức Lời nhắn ngày Xuân). Các tiết mục trình diễn có sự tham gia của 10 nghệ nhân Then và các diễn viên quần chúng là những chủ thể nắm giữ và thực hành di sản Then trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn.

Với tiết mục Then cổ có tên Lẩu then khai quang (Cấp sắc), các nghệ nhân tỉnh Lạng Sơn đã giúp cho người xem hiểu hơn về một nghi lễ quan trọng trong thực hành Then. Hòa cùng với giai điệu lời Then cổ là những nốt nhạc thăng trầm của tính tẩu và chùm xóc nhạc… mang đến cho người xem trải nghiệm thú vị trong nghi lễ Cấp sắc (Lẩu khai quang) - một nghi lễ chính, trang trọng của Đại lễ mở hào quang cho người hành nghề Then.

Hay tiết mục Then đặt lời mới Cằm slắng vằn xuân (tức Lời nhắn ngày Xuân) có âm hưởng vui tươi, với nội dung ca ngợi tình yêu quê hương, đất nước, cầu mong cuộc sống bình an, mùa màng bội thu… Đặc biệt, với tiết mục Then Nùng cổ Khỉn khau khắc khau hai (tức Lên núi khắc núi Trăng), đoàn nghệ nhân, diễn viên tỉnh Lạng Sơn đã giành được giải A hạng mục biểu diễn, giới thiệu nghệ thuật hát Then đàn Tính tại Liên hoan…

Để có được các tiết mục nghệ thuật hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách, bên cạnh đội ngũ diễn viên nhiệt tình, đam mê với các làn điệu Then thì không thể thiếu các nghệ nhân lâu năm, dày dặn kinh nghiệm. Chia sẻ về ý nghĩa khi tham gia Liên hoan nghệ thuật hát Then các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII, Nghệ nhân Hoàng Việt Bình (dân tộc Tày) thuộc Câu lạc bộ Hội bảo tồn dân ca tỉnh Lạng Sơn cho biết: “Tôi may mắn được nhiều lần tham gia Liên hoan hát Then do Bộ VHTTDL tổ chức. Mỗi lần đến với Liên hoan tôi đều tìm thấy sự mới mẻ và rất vui khi được giao lưu, học hỏi từ các đoàn nghệ nhân đến từ các tỉnh khác. Tôi nhận thấy, Liên hoan năm nay rất ý nghĩa và phong phú với nhiều hoạt động. Đặc biệt, năm nay có sự tham gia của đoàn nghệ nhân, diễn viên của thành phố Hà Nội, đây cũng là một điểm mới của Liên hoan. Bên cạnh tiết mục Then cổ, họ đã mang đến các làn Then mới ca ngợi về Thủ đô - mảnh đất lịch sử, ngàn năm văn hiến”.

Nghệ nhân Hoàng Việt Bình tại Liên hoan - Ảnh: Nhữ Trang

Theo nghệ nhân Hoàng Việt Bình việc bảo tồn, phát huy các làn điệu Then ở tỉnh Lạng Sơn ngày càng khởi sắc. Hiện nay tại địa phương đã có nhiều câu lạc bộ đàn và hát dân ca được thành lập, bên cạnh các điệu Then cổ đang được bảo tồn, các bài Then mới cũng được đặt lời, sáng tác nhiều hơn. Đặc biệt, Then đã được đưa vào buổi học ngoại khoá tại các trường học dạy cho con em các đồng bào duy trì thời gian khá dài.

Nghệ nhân Hoàng Việt Bình cho biết, hiện nay số lượng người theo học, thực hành biểu diễn Then tại Lạng Sơn gấp đôi các tỉnh khác. Trong số các tỉnh thuộc vùng Then tỉnh Lạng Sơn hiện có gần 600 nghệ nhân Then, đông nhất cả nước.

Then đã gắn bó lâu đời với đồng bào Tày, Nùng ở xứ Lạng. Trong thời gian qua, bộ môn hát Then trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn đang trên đà khởi sắc, góp phần tích cực vào công tác bảo tồn và phát huy được nhiều giá trị đặc sắc của các dân tộc nơi đây. Cách bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then tối ưu là việc tự gìn giữ, trao truyền, phát huy giá trị trong cộng đồng mà các nghệ nhân ở thôn, bản đã và đang làm; đồng thời, hát Then cần được đưa vào các chương trình du lịch, để vừa tôn vinh bản sắc xứ Lạng, vừa tạo điều kiện cho Then “sống” và phát triển trong không gian cộng đồng.

Tham gia Liên hoan nghệ thuật hát Then  các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII cũng là dịp để những nghệ nhân xứ Lạng có dịp được giao lưu, giới thiệu, tôn vinh, quảng bá những giá trị di sản văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh đến bạn bè trong nước và quốc tế; qua đó góp phần nâng cao ý thức gìn giữ, phát huy, phát triển và không ngừng sáng tạo những giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn nói riêng, cả nước nói chung trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

NHỮ TRANG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 591, tháng 12-2024